AUSTRO-WĘGRY. Po przegranej w wojnie we Włoszech w 1859 r. i z Prusami w 1866 r. Austria stanęła przed koniecznością modernizacji i odejścia od centralistycznej organizacji państwa. Kraj, gdzie mniejszości (fakt, że wiele i różnych) stanowiły prawie 80 proc. ludności, nie miał szans na przetrwanie w nowoczesnej i demokratyzującej się Europie. Pierwsze zmiany zapoczątkował dekret cesarza Franciszka Józefa z 20 października 1860 r. wprowadzający podział państwa na autonomiczne kraje. Finałem było przekształcenie Austrii, od czerwca 1867 r., w unikatowy twór państwowy: austro-węgierską monarchię dualistyczną.
PAWEŁ POPIEL. KRYTYKA POWSTANIA. W 1864 r. w Galicji wybitny publicysta Paweł Popiel jako pierwszy skrytykował powstanie, nazywając je „wybuchem serca przeciwko zdrowemu rozsądkowi” i „lekkomyślnością przeciwko głosowi obowiązku”. Popiel, choć krakowianin, był aktywny w Kongresówce do czasów powstania listopadowego, potem mieszkał w Krakowie, gdzie założył klasyczny konserwatywny galicyjski dziennik „Czas”. Początkowo starał się o poparcie dla powstania styczniowego, ale ostatecznie uznał je za dramatyczny błąd i stał się jego pryncypialnym krytykiem.
UGODA I AUTONOMIA. Potępienie powstania doprowadziło go do idei porozumienia z Austrią i programu autonomii dla Galicji. Efektem politycznej współpracy polsko-austriackiej było przywrócenie w szkolnictwie, urzędach i sądach języka polskiego, powołanie Polskiej Akademii Umiejętności i możliwość istnienia relatywnie wolnej prasy polskiej (oczywiście akceptującej przynależność państwową Galicji do Austrii).