Pochodził z zasłużonej rodziny szlacheckiej; jego ojciec był generałem armii carskiej. Po ukończeniu studiów rolniczych na Uniwersytecie Petersburskim Piotr Stołypin (1862–1911) rozpoczął pracę urzędniczą w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. W 1889 r. został mianowany marszałkiem szlachty powiatu kowieńskiego, później był gubernatorem guberni grodzieńskiej i saratowskiej. Po wybuchu rewolucji w 1905 r. z dużym powodzeniem zwalczał ruch rewolucyjny na ziemi saratowskiej – jednej z najbardziej buntowniczych w całym państwie carskim – co zwróciło nań uwagę w stolicy. W kwietniu 1906 r. car mianował go ministrem spraw wewnętrznych, a 8 lipca – premierem z zachowaniem dotychczasowego stanowiska ministerialnego. Głównym zadaniem Stołypina była walka z trwającą w całej Rosji rewolucją. Krótko po objęciu władzy doprowadził on do wydania dekretu o sądach wojskowo-polowych (składających się z oficerów armii czynnej i rozpatrujących natychmiast sprawy bez śledztwa i udziału obrony), które sądziły schwytanych rewolucjonistów, wydając setkami wyroki śmierci. Ta niemal terrorystyczna taktyka okazała się w miarę skuteczna – fala rewolucyjna zaczęła opadać.
Jednocześnie Stołypin, świadom faktu, że samymi represjami nie będzie w stanie umocnić samodzierżawia, podął kroki zmierzające do stworzenia warstwy bogatego chłopstwa, które stałoby się podporą caratu. Dekret z listopada 1906 r. przewidywał występowanie chłopów ze wspólnot wiejskich wraz z uprawianą ziemią. Jednocześnie przygotowano akcję przesiedleńczą dla biednych chłopów, opuszczających wspólnotę bez ziemi; osiedlano ich za Uralem. Po nieudanej próbie współpracy z II Dumą (która okazała się równie opozycyjna, co I Duma), doprowadził w czerwcu 1907 r.