Hrabiowie, palatyni i książęta Bawarii. Wittelsbachowie to dynastia, która wydała cesarzy, królów Niemiec, Szwecji, Danii, Norwegii, Grecji, Węgier i Czech, władców Holandii, elektorów Palatynatu Reńskiego i Brandenburgii oraz książąt wielu krajów niemieckich. Od zawsze byli związani z Bawarią. Protoplasta rodu Otton I (zm. 1078), jego syn Ekkehardt I (zm. 1091) oraz wnuk Otton V (zm. 1156) nosili tytuł hrabiów Scheyern. Ten ostatni pojawił się wszakże z nowymi godnościami: hrabiego Wittelsbach (1115 r.) i palatyna Bawarii (1116 r.). Od siedziby świeżo pozyskanego przez Ottona V władztwa – zamku Wittelsbach, leżącego koło Aichach w Górnej Bawarii – wzięła się nazwa dynastii.
Autorem dalszego awansu rodu był syn Ottona V, także Otton (zm. 1183 r.), który podczas pierwszej wyprawy Fryderyka I Barbarossy do Włoch w 1155 r. ocalił życie cesarzowi w zasadzce urządzonej na niego pod Weroną. Na sowitą nagrodę doczekał się dopiero w 1180 r., kiedy to otrzymał od Barbarossy księstwo Bawarii. Syn Ottona Ludwik I porzucił współpracę z Hohenstaufami i w 1208 r. dopuścił się mordu na królu Filipie Szwabskim. Związany z Welfami, utrudniał powrót do władzy w Niemczech królowi Fryderykowi II. Dopiero po klęsce Ottona IV w bitwie pod Bouvines w 1214 r. pogodził się z Hohenstaufem, otrzymując od niego w zamian Palatynat Reński.
Jego dwaj wnukowie: książę Górnej Bawarii Ludwik II Srogi i książę Dolnej Bawarii Henryk I budowali z mozołem podstawy potęgi rodu, wykorzystując do tego koneksje rodzinne z dynastiami królewskimi. Henryk I dzięki ożenkowi z Elżbietą, córką króla węgierskiego Beli IV, otworzył swemu synowi Ottonowi III drogę do zdobycia królewskiej korony Węgier (został królem Węgier w 1305 r.