Karol IX zdołał pozyskać sobie sympatię chłopstwa, gdyż uwielbiał otaczać się prostakami z gminu, był odpowiednio grubiański i klął, łatwo popadając w irytację i gniew. Zreformował jednak armię, zmuszając chłopów do noszenia 6-metrowych żelaznych pik chroniących przed husarią i nauczył się zdobywać zamki. W ten sposób przetarł drogę swemu synowi Gustawowi II Adolfowi.
Gustaw Adolf w młodości odznaczał się niezwykłymi zdolnościami: szybko opanował niemiecki, łacinę, włoski, francuski, holenderski, w gorszym stopniu posługiwał się greckim, hiszpańskich, angielskim, polskim, rosyjskim i gaelickim. Ojciec zadbał także o wykształcenie Gustawa Adolfa w dziedzinie nauk matematycznoinżynieryjnych, co przydało mu się na polach bitew. Jego geniusz polegał m.in. na szybkim wyciąganiu wniosków i praktycznym ich wdrażaniu. Jego dewizą było m.in. złowrogie potem, niemieckie Gott mit uns, Bóg z nami.
W walkach z niepokonaną dotąd Rzeczpospolitą Gustaw Adolf wyciągał wnioski z polskiej sztuki wojowania i zaczął odnosić wielkie sukcesy w Inflantach, Kurlandii, Prusach Książęcych. Zauważył, że jego pikinierzy nie muszą pełnić tylko funkcji obronnych, więc wypracował nowy styl walki: wprowadził szyk linearny, a salwy muszkieterów i armat porażały najpierw ugrupowanie nieprzyjaciela, następnie ruszała do szarży jazda rajtarska. Obu formacjom zezwalano otwierać ogień ze strzelby tylko wtedy, gdy widać było białka oczu przeciwników. Dzieła zniszczenia dopełniali nadbiegający pikinierzy. Statyczne, obronne formacje z czasów Karola IX, w tym konne rajtarskie, zmieniły się w potężną siłę uderzeniową i niszczącą. Gustaw Adolf uchodzi za geniusza wojskowości, na którym wzorowali się najwybitniejsi wodzowie.