Cesarze i papieże. Średniowieczne Cesarstwo Rzymskie pojawiło się 2 lutego 962 r., gdy papież Jan XII nałożył koronę cesarską na głowę Ottona I w bazylice św. Piotra w Rzymie; zakończyło zaś swój żywot 6 sierpnia 1806 r., gdy Franciszek II pod naciskiem Napoleona złożył koronę i zrezygnował z przysługującego mu tytułu. Od XIII w. często określano tę instytucję mianem Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a od schyłku XV w. – Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Choć nie zawsze ten organizm polityczny spełniał kryteria państwa, tak jak dzisiaj rozumiemy ów termin, to jego wpływ na dzieje Europy był ogromny, w okresie średniowiecza porównywalny jedynie ze znaczeniem papiestwa.
Fascynujące są zwłaszcza narodziny średniowiecznego cesarstwa i jego kształtowanie się – aż do zderzenia się uniwersalistycznych aspiracji jego władców z ambicjami papieży. Ta zawzięta, trwająca przez stulecia – z różnym natężeniem – czasami walka zbrojna, czasami jedynie rywalizacja pomiędzy imperiami, świeckim i kościelnym, przyniosła społeczeństwom w Europie przestrzeń wolności od władzy totalnej. Tę lukę zapełniły różne formy organizowania się ludzi (państwa quasi-narodowe, komuny miejskie, grupy prawa samorządowego), których mozaika dała cywilizacji europejskiej brak sztywnej hierarchii i różnorodność – składniki niezbędne do rozwoju, wyróżniające ją od innych cywilizacji globu.
Czynnik węgierski. Jak wiele ze zjawisk historycznych, narodziny średniowiecznego cesarstwa i w ogóle Niemiec (czy też Rzeszy, jak często państwo to jest nazywane) są związane z pewną grą przypadkowych okoliczności i decyzji ludzkich.