Pomocnik Historyczny

Narody młode, ale z przeszłością

Historia narodów środkowoazjatyckich

Grupy etniczne zamieszkujące Azję; drzeworyt z 1888 r. Pod nr. 5 – Kirgiz. Nazwa ta miała wówczas szersze znaczenie niż obecnie, Europejczycy mianem tym określali wszystkich turkijskich nomadów zamieszkujących obszary między Syberią a Transoksanią (dzisiejszym Uzbekistanem). Grupy etniczne zamieszkujące Azję; drzeworyt z 1888 r. Pod nr. 5 – Kirgiz. Nazwa ta miała wówczas szersze znaczenie niż obecnie, Europejczycy mianem tym określali wszystkich turkijskich nomadów zamieszkujących obszary między Syberią a Transoksanią (dzisiejszym Uzbekistanem). UIG / Getty Images
Ludy turkijskie Azji Środkowej przed i po sowieckim rozgraniczeniu.
Marek Sobczak/Polityka

Wykrawanie narodów. Przez wiele stuleci kolejni przedstawiciele wielkiej turkijskiej rodziny tworzyli w Azji Środkowej państwa, prowadzili wojny, rozwijali nauki i sztuki, a także pielęgnowali bogatą literaturę. Sama Azja Środkowa w dzisiejszym kształcie jest jednak tworem stosunkowo nowym. Powstał on w wyniku decyzji politycznych podjętych w XX w. Najważniejsze zmiany miały miejsce w 1924 r. Przeprowadzono wtedy tzw. rozgraniczenie lub delimitację narodową (nacijonalnoje razmieżewanije), której korekty trwały do drugiej połowy lat 30.

W ekspertyzie sporządzonej wówczas na gorąco, ale opublikowanej dopiero w latach 90. XX w., najwybitniejszy rosyjski orientalista tamtych czasów, Wasilij Bartold, sceptycznie ocenił całą operację jako przykład aroganckiego i krótkowzrocznego eurocentryzmu władz sowieckich: „Zasada narodowa zastosowana w rozgraniczeniu państwowym w Azji Środkowej w 1924 r. została sformułowana w zgodzie z pojęciami wziętymi z historii dziewiętnastowiecznej Europy Zachodniej i jest kompletnie obca rodzimym tradycjom historycznym tego regionu”.

Wiele dziesięcioleci później podobnie rozumiał te wydarzenia i ich konsekwencje inny petersburski orientalista Siergiej Klasztornyj, aktywny naukowo od lat 50. XX w. W 2009 r. w rozmowie z historykiem Alfridem Bustanowem podkreślał on rolę sowieckich naukowców w kodyfikacji historii i kultury środkowoazjatyckich narodów: „Terytorium Azji Środkowej zostało podzielone wedle zasady etnicznej. Ten proces narodotwórczy był sztuczny i został intensywnie przyspieszony.

Pomocnik Historyczny „Dzieje Turków” (100109) z dnia 13.06.2016; Suplement; s. 134
Oryginalny tytuł tekstu: "Narody młode, ale z przeszłością"
Reklama