„W obcym kraju wygnaniec”
Skomplikowane dzieje przyjaciół Kościuszki
Szewc i spiskowiec: Jan Kiliński. „Największą miał pasyję rozprawiania o rewolucji. Rozpowiadając walkę, wpadał w największy zapał: zdawało mu się, że znów bije Prusaków i Moskali” – wspominał najsławniejszego szewca w swoim pamiętniku Jan Sagatyński, paź króla Stanisława Augusta. Zaprzyjaźnił się z Janem Kilińskim na początku 1796 r. w Petersburgu. Do stolicy Rosji trafili różnymi drogami. Sagatyński do końca wiernie służył ostatniemu królowi Polski, Kiliński po klęsce pod Maciejowicami podjął się tajnej misji. Nowy naczelnik insurekcji gen. Tomasz Wawrzecki zlecił mu wyjazd do Wielkopolski. W rodzinnych stronach Kiliński miał spróbować wzniecić powstanie na tyłach armii pruskiej. Z planów nic nie wyszło, żandarmeria pojmała szewca, którego wydania natychmiast zażądał gen. Aleksander Suworow. Przekazanego mu jeńca posłał prosto do twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. W czasie odsiadki to Julian Ursyn Niemcewicz namówił szewca, by spisał pamiętniki. Tęsknota za domem oraz nuda sprawiły, że Kiliński zaczął pisać nawet wiersze. Szczęściem nie musiał tego czynić długo, bo nowy car Rosji Paweł I zdecydował się w listopadzie 1796 r. uwolnić nie tylko Kościuszkę, ale też jego podkomendnych.
Oswobodzony Kiliński jeszcze prawie rok przebywał w stolicy Rosji, w gronie rodaków nie bardzo wiedzących, co dalej począć. „Był to człowiek wesołego humoru, przystojny, wzrostu średniego, dosyć ciała na sobie mający, oczy czarne, nos orli, dosyć spory, pod którym czarny jak heban wąs starannie utrzymany, przyczyniał się niemało do okazałości jego twarzy” – zapamiętał go Sagatyński. Ostatecznie szewc, wraz z żoną Marią i czwórką dzieci, postanowił wrócić do Warszawy.