Dźinizm: religia z niziny Gangesu

W przeciwieństwie do buddyzmu dźinizm przez wiele stuleci nie wykroczył poza granice Indii, zachowując pierwotny charakter do naszych czasów.

BEW Dźiniści na obrazie z XVIII w.

Zwycięzca nad zmysłowymi żądzami. Dźinizm narodził się ok. VI–V w. p.n.e. na wschodzie Indii, na nizinie Gangesu, w królestwie Magadhy. Był to czas wielkich przemian społecznych i politycznych, a zarazem ogromnego ożywienia intelektualnego, powstawania wielu nowych tradycji religijnych i filozoficznych, w których szczególnie wyraźnie uwidaczniał się konflikt między dwiema przeciwstawnymi postawami życiowymi. Jedna z nich zasadzała się na akceptacji i afirmacji życia, chęci uczynienia go pełniejszym i bogatszym; druga była postawą ascetyczną, wyrzeczeniem się świata. Nazwa dźinizm wywodzi się od rdzenia czasownikowego dźi – zwyciężać, zdobywać. Ma ona przywoływać na myśl walkę, jaką asceta dźinijski stacza z żądzą, namiętnościami i zmysłowością, aby zyskać wszechwiedzę i zupełną czystość duszy. Kto taki cel osiąga, jest dźiną, zwycięzcą. Obecnie na całym świecie dźinizm ma ok. 6 mln wyznawców, z czego 4,5–5 mln w Indiach.

W opozycji do hinduizmu. Podobnie jak buddyzm dźinizm powstał w obrębie podówczas dosyć rozpowszechnionego nurtu śramana, zwolenników surowej ascezy i umartwień, którzy zdecydowanie przeciwstawiali się tradycji wedyjskiej, z jej instytucjami i reprezentantami. Dźinizm zatem odrzuca autorytet wed oraz jest religią nieteistyczną lub raczej nonteistyczną, albowiem istnieniu Boga ani się nie zaprzecza, ani się go nie potwierdza. W obrębie tej tradycji wcześnie zaczęto krytykować hinduizm jako religię o dziwacznej mitologii, z rozwiązłymi bóstwami żądającymi krwawych ofiar (jadźnia), które miały zapewnić wyznawcom boską przychylność. Krytykowano wiele elementów wedyjskiej ortodoksji, zwłaszcza hierarchiczny system społeczny czterech stanów (warn) i system kastowy, a także samych braminów, sprzeciwiając się ich hegemonii oraz niezrozumiałym i pozbawionym sensu obrządkom rytualnym.