„Olśniewający dysk słoneczny”
Rewolucja religijna króla Echnatona
Wizjoner czy szaleniec? Chyba żaden z władców starożytnego Egiptu nie wzbudza dziś tylu kontrowersji co Amenhotep IV (Echnaton) z XVIII dynastii. Odważne reformy, które usiłował on przeprowadzić w czasie swego kilkunastoletniego panowania, czynią go dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych faraonów. Ponieważ jednak motywy działania króla nie zawsze są dla nas jasne, wzbudza on skrajne emocje. Jedni widzą w nim romantycznego wizjonera, który znacząco wyprzedzał swą epokę, inni zaś – fanatycznego szaleńca i tyrana.
Najnowsze badania pokazują, że źródeł tzw. rewolucji amarneńskiej należy szukać w czasach poprzedników Echnatona, zwłaszcza jego ojca Amenhotepa III. To właśnie ten ostatni wykorzystał swe trzy święta sed, aby jako pierwszy władca w historii Egiptu ogłosić się nie tylko synem Ra, ale wręcz jego żywym wcieleniem. Szczególnie silnie widoczne jest to w świątyniach, które władca rozkazał wznieść w Soleb i Sedeinga na terenie Nubii, gdzie monarcha wraz ze swą małżonką, królową Teje, odbierał jeszcze za swego życia cześć równą bogu słońca. Jeden z posągów przedstawiających króla, który podziwiać dziś można w Muzeum w Luksorze, nosił imię Olśniewający dysk słoneczny, lub, mówiąc inaczej, Olśniewający Aton.
Dom Atona. Po śmierci Amenhotepa III na tron Egiptu wstąpił jego syn Amenhotep IV. Od początku panowania nowy władca okazywał wielką cześć swemu wielkiemu poprzednikowi, jak również bogu słońca. Już w pierwszym roku panowania postanowił wznieść świątynię ku czci „Ra-Horachtiego, który raduje się na Horyzoncie w swym imieniu Szu, który jest w Atonie”. Mimo dość zawiłego imienia bóg ów został przedstawiony w sposób tradycyjny, a więc jako człowiek z głową sokoła, na której umieszczono dysk słoneczny.