Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Historia

Trzy wydarzenia, dzięki którym okrzepła II Rzeczpospolita

Warszawa, 28 listopada 1922. Posłowie zgromadzeni na sali obrad, w której wcześniej uchwalono Konstytucję Marcową. Warszawa, 28 listopada 1922. Posłowie zgromadzeni na sali obrad, w której wcześniej uchwalono Konstytucję Marcową. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Co tydzień publikujemy przygotowane przez KARTĘ materiały historyczne odnoszące się do jednego z ważnych wydarzeń ze stulecia niepodległości.
Sala posiedzeń Senatu, wprowadzonego przez Konstytucję Marcową.Narodowe Archiwum Cyfrowe Sala posiedzeń Senatu, wprowadzonego przez Konstytucję Marcową.
Księga Konstytucji Rzeczpospolitej, używana przy zaprzysiężeniu Prezydenta RP na Zamku Królewskim.Narodowe Archiwum Cyfrowe Księga Konstytucji Rzeczpospolitej, używana przy zaprzysiężeniu Prezydenta RP na Zamku Królewskim.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 17 marca 1921.Biblioteka Narodowa w Warszawie Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 17 marca 1921.
Doniesienie o uchwaleniu Konstytucji w „Kurierze Warszawskim” z 17 marca 1921.Biblioteka Narodowa w Warszawie Doniesienie o uchwaleniu Konstytucji w „Kurierze Warszawskim” z 17 marca 1921.

W ciągu zaledwie jednego tygodnia w marcu 1921 r. rozstrzygnęły się trzy zasadnicze dla młodego państwa polskiego sprawy. Po pierwsze, 17 marca Sejm Ustawodawczy zgodnie uchwalił Konstytucję Rzeczpospolitej po wielomiesięcznych, często bardzo gwałtownych sporach. Po drugie, 18 marca po pięciomiesięcznych rokowaniach podpisano w Rydze pokój polsko-bolszewicki, kończący trwającą od końca 1918 r. wojnę. Po trzecie, 20 marca na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, mający rozstrzygnąć o przynależności państwowej regionu.

Premier Wincenty Witos podczas posiedzenia Sejmu

W imieniu Rządu przedkładam Wysokiemu Sejmowi preliminarny traktat pokojowy i rozejm zawarty i podpisany 12 marca w Rydze, pomiędzy delegacją Rzeczpospolitej Polskiej a przedstawicielami Republik Sowieckich, Rosyjskiej i Ukraińskiej, z prośbą o jego zatwierdzenie. […] Po raz pierwszy od czasu powstania niepodległej Polski Rząd Rzeczpospolitej staje dziś przed Wysokim Sejmem w atmosferze nie wojennego zgiełku, lecz pokoju (brawa).

Warszawa, 13 marca 1921

[Wincenty Witos, Wybór pism, Warszawa 1989]

Władysław Konopczyński (historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego) w dzienniku

Mamy tedy Wielki Tydzień Polski: uchwalenie Konstytucji, podpisanie pokoju i plebiscyt [na Górnym Śląsku] – wszystko w nadchodzącym tygodniu. Nastrój dość mocny.

Kraków, 13 marca 1921

[Władysław Konopczyński, Dziennik 1918–1921, cz. II, WarszawaKraków 2016]

Stanisław Stroński w relacji z Sejmu w „Rzeczpospolitej”

Powstał marszałek [Wojciech] Trąmpczyński i rzekł: „Przystępujemy do głosowania nad całą ustawą konstytucyjną. [...] Proszę tych posłów, którzy są za ustawą, ażeby wstali” – urwany łoskot podnoszących się w jednym okamgnieniu kilkuset ciał. Nad wszystkimi ławami, aż po mały skrawek na lewej stronie, wyrósł gęsty, nieprzerwany, zgodny tłum. […] Rzekłbyś, tą krzepką mową, bez słów, lecz mową wytężonej i świadomej woli, zabrzmiało nagle w Izbie i poszło na całą Polskę jakieś ogromne: Niech się stanie!

Warszawa, 17 marca 1921

[„Rzeczpospolita” z 18 marca 1921]

Marszałek Sejmu Wojciech Trąmpczyński w mowie po uchwaleniu Konstytucji

Podstawowe zagadnienia Konstytucji były u nas przedmiotem ostrych walk, jak to zresztą i u innych narodów bywało. Ale zwyciężyło przekonanie, że tylko naród z jednolitą wolą i energią zasługuje na wolność, zasługuje na szacunek innych narodów.

Warszawa, 17 marca 1921

[„Gazeta Warszawska”, 18 marca 1921]

Preambuła Konstytucji

W Imię Boga Wszechmogącego! My, Naród Polski, dziękując Opatrzności za wyzwolenie nas z półtorawiekowej niewoli, wspominając z wdzięcznością męstwo i wytrwałość ofiarnej walki pokoleń, które najlepsze wysiłki swoje sprawie niepodległości bez przerwy poświęcały, nawiązując do świetnej tradycji wiekopomnej Konstytucji 3-go Maja – dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku, a pragnąc Jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich Jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć – tę oto Ustawę Konstytucyjną na Sejmie Ustawodawczym Rzeczpospolitej Polskiej uchwalamy i stanowimy.

Warszawa, 17 marca 1921

[Ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]

Z informacji w „Gazecie Warszawskiej”

Trotuary przepełnione były publicznością, balkony i okna zasiane tysiącami głów. Co chwila rozbrzmiewały okrzyki: „Niech żyje Konstytucja!”, „Niech żyje Sejm!”, „Niech żyje Marszałek Trąmpczyński!”, „Niech żyje Naczelnik Państwa!”, „Niech żyje Rząd!”. Podejmowały je natychmiast nieprzebrane tłumy ze wszystkich warstw społecznych. Okrzyki mieszały się ciągle z dźwiękami muzyki orkiestr, które grały ciągle pieśni narodowe. [...] Długo jeszcze na mieście trwały pochody i manifestacje ogólne.

Warszawa, 17 marca 1921

[„Gazeta Warszawska”, 18 marca 1921]

Wincenty Witos w przemówieniu po podpisaniu traktatu pokojowego w Rydze

Traktat pokojowy [...] zamyka okres krwawych zmagań, które olbrzymie połacie ziemi naszej przemieniły w pustynię, miliony ludzi naraziły na śmierć lub piekło mąk i udręczenia, cofnęły naturalny rozwój kultury i gospodarstwa całej Europy. […]

Pokój ten ponadto jest wymownym świadectwem, iż Państwo Polskie ma w sobie te siły wewnętrzne, które stanowią o niewzruszalności odzyskanej niepodległości. Traktat ryski jest silnym ogniwem łańcucha wysiłków narodu dla obrony państwowych ram Rzeczpospolitej. Wschodnie granice Państwa ustala traktat ryski w sposób zdecydowany, usuwający wszelkie wątpliwości. [...] Zawarty pokój nabiera jeszcze i z tego powodu wielkiego znaczenia, iż fakt ten wytrącić musi ostatni rozpaczliwy argument, którym się posługują Niemcy na Górnym Śląsku. Bracia nasi górnośląscy, idąc do urny, oświadczą się za Polską, wiedząc o tym, że wchodzą do Państwa uporządkowanego od wewnątrz, dzięki uchwalonej w dniu wczorajszym Konstytucji, i zabezpieczonego na zewnątrz, dzięki zawartemu przed chwilą pokojowi.

Warszawa, 18 marca 1921

[Wincenty Witos, Wybór pism, Warszawa 1989]

Maria Dąbrowska (pisarka) w dzienniku

Tyle wypadków przez ten czas. [...] Mieliśmy uchwalenie Konstytucji z 17 marca. Zawarcie pokoju z Rosją następnego dnia. 20 marca plebiscyt na Górnym Śląski, który wypadł ciężko i prawie jak bitwa nierozegrana [za Polską zagłosowało 479 tysięcy, za Niemcami 700 tysięcy osób]. Ale abstrahując od politycznej strony tej całej sprawy i trudności, które z takiego jej rozstrzygnięcia wynikają, a piszcząc tak sobie cicho w tym dzienniczku, to stała się rzecz cudowna. Po siedmiuset latach straszliwej pracy niemieckiej jednak na tak znacznej przestrzeni tego Śląska, ludność wypowiedziała się za Polską, przy tak skrupulatnej organizacji głosowania, jaką mieli Niemcy, przy tak żadnej organizacji, jaką mieliśmy my.

Warszawa, 28 marca 1921

[Maria Dąbrowska, Dzienniki 1914–1965 w 13 tomach. Tom I. 1914–1925, Warszawa 2009]

Opracowanie: Marta Markowska (Ośrodek KARTA), współpraca: Przemysław Bogusz, Milena Chodoła, Mariusz Fiłon, Amadeusz Kazanowski, Wojciech Rodak, Adam Safaryjski, Małgorzata Sopyło (zespół „Nieskończenie Niepodległej”).

Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama