Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kraj

Zaginione ministerstwo

MSZ: Ministerstwo głupich kroków

Przekazanie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Jacek Czaputowicz i  Witold Waszczykowski, 9 stycznia 2018 r. Przekazanie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Jacek Czaputowicz i Witold Waszczykowski, 9 stycznia 2018 r. Krystian Maj / Forum
MSZ, tak jak cała polityka zagraniczna, nie mieści się w kręgu zainteresowań obecnie rządzących. Złośliwie tylko przypomina czasy dawnej świetności.
Minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz w dniu objęcia stanowiska w rządzie Mateusza Morawieckiego.Krystian Maj/Forum Minister spraw zagranicznych Jacek Czaputowicz w dniu objęcia stanowiska w rządzie Mateusza Morawieckiego.
MSZ był stopniowo oskrobywany z kompetencji. Sprawy wojskowe na wyłączność od razu przejął MON Macierewicza. Politykę kulturalną zabrał wicepremier Gliński. Sprawy polonijne w zasadzie wróciły do Senatu. Nie mówiąc już o zagranicznej samowoli ministra Szyszki.Fot. P. Tracz/Kancelaria Prezesa RM MSZ był stopniowo oskrobywany z kompetencji. Sprawy wojskowe na wyłączność od razu przejął MON Macierewicza. Politykę kulturalną zabrał wicepremier Gliński. Sprawy polonijne w zasadzie wróciły do Senatu. Nie mówiąc już o zagranicznej samowoli ministra Szyszki.

Artykuł w wersji audio

W budynku przy alei Szucha jest niewielki pokoik. W nim dwóch dojrzałych panów popija z dyplomatycznym wdziękiem gorące napoje, przeglądając prasę. Zjawiają się między 9 a 10 rano. Ich codzienne wejścia i wyjścia z „gmachu”, jak mówią o siedzibie MSZ jej pracownicy, rejestrują elektroniczne czytniki, rzadko przełożeni. – Są trochę jak na zwolnieniu warunkowym – żartuje znajomy tej dwójki. Pogawędzą, powspominają i o 15.00 już ich nie ma.

Jeden z nich to spec od Hegla, Jerzy Margański. „Potrójny ambasador”, jak mówią jego koledzy z podziwem – w Austrii, Szwajcarii i Berlinie. Kiedyś miał kanclerza Schrödera na jeden telefon, dziś trudno mu się dodzwonić do polskiego wiceministra. Wszystko dlatego, że przyszedł do MSZ w 1990 r., czyli... „za poprzedniego systemu”. Drugi pan to Adam Kobieracki. Jedyny w historii polski wiceszef NATO, jeden z najlepszych na świecie ekspertów od kontroli zbrojeń. Z nim problem jest poważniejszy, bo skończył MGIMO, czyli moskiewską kuźnię dyplomatów. To nic, że zaufali mu Amerykanie, powierzając największe tajemnice Sojuszu. Ważniejsze, że nie ufa mu PiS.

Obaj panowie, odpowiednio roczniki 1955 i 1957, są w sile dyplomatycznego wieku. Z takim doświadczeniem powinni teraz reprezentować Polskę na najważniejszych placówkach. Ale tak jak kilkunastu ich rówieśników, snujących się dziś po korytarzach „gmachu”, są przez nowe kierownictwo resortu traktowani jak trędowaci – nawet rozmowa z nimi wygląda podejrzanie. Dlatego wkrótce to ich „zwolnienie warunkowe” może zostać zamienione na karę śmierci zawodowej. W Sejmie czeka już tylko na decyzję polityczną z Nowogrodzkiej tzw. ustawa kadrowa, która pozwoli wyczyścić MSZ aż po piwnice.

Nie chodzi tylko o tych ludzi, ale o to, aby zatrzeć pamięć o poprzednim ćwierćwieczu na Szucha. Wymazać pamięć instytucjonalną – mówi Paweł Dobrowolski, były dyplomata, m.in. ambasador w Kanadzie i rzecznik ministerstwa, dziś wykładowca Collegium Civitas. – MSZ doskonale nadaje się na poligon doświadczalny takiej polityki historycznej. To instytucja hierarchiczna, w której łatwiej przeprowadzić radykalne zmiany. Jednocześnie – jak żadne inne ministerstwo – przypomina o sukcesie polskiej transformacji. A to dzisiejszą władzę bardzo uwiera.

Jak pokazał ostatni kryzys wokół nowelizacji ustawy o IPN, MSZ już w pewnym sensie zniknęło. To znaczy, niby działa nadal, ale mało kto w rządzie zwraca na to uwagę.

1.

Kierowana przez doświadczonego dyplomatę Jacka Chodorowicza ambasada RP w Izraelu seriami słała jesienią do Warszawy ostrzeżenia przed możliwymi reakcjami na tę nowelizację. Niewątpliwie trafiały one również do Ministerstwa Sprawiedliwości, czyli autora nowelizacji. Dowodem może być fakt, że ministrowie Zbigniew Ziobro i Patryk Jaki na własną rękę spotkali się z Izraelczykami. Ci dyplomatycznym językiem dali im do zrozumienia, że nowelizacja ustawy o IPN jest nie do zaakceptowania przez Izrael. Ale nie powiedzieli tego wprost, co pozbawieni dyplomatycznego doświadczenia ministrowie uznali za „cichą zgodę”. Dalszy przebieg wydarzeń był wielokrotnie opisywany.

Pierwsza reakcja na Nowogrodzkiej w Warszawie była ponoć paniczna. Myślano o wycofaniu nowelizacji. Ale potem zrobiono jeden sondaż, drugi, trzeci. Okazało się, że to się Polakom podoba. Nowogrodzka popełniła jednak błąd, bo nie zleciła sondaży w Waszyngtonie. – Oni byli zupełnie zaskoczeni reakcją Departamentu Stanu – twierdzi Eugeniusz Smolar, ekspert Centrum Stosunków Międzynarodowych. – Szczególnie że w sprawie nowelizacji nie wypowiedział się rzecznik, ale sam Rex Tillerson. I to podczas zagranicznej wizyty. Szef amerykańskiej dyplomacji ostro skrytykował polską nowelizację. Zasugerował nawet, że nastąpią zmiany w bilateralnych stosunkach z Polską. Polski MSZ uspokajał później kanałami wewnętrznymi, że to tylko taka gra, że Amerykanie wzięli na siebie rolę tych złych, żeby Izraelczycy nie musieli dalej dociskać, bo mogłoby to wywołać fale antysemityzmu w Polsce.

– Ze strony Trumpa raczej nam nic nie grozi, tyle że ma on inne priorytety. Ale administracja już wytyczyła nam czerwoną linię – tłumaczy Smolar i przypomina październikową wizytę Morawieckiego, jeszcze jako wicepremiera, w Departamencie Skarbu. Dostał tam jasny sygnał: mogą się rządzić jak chcą, ale jeśli ruszą biznes (w domyśle – amerykański), czyli na przykład dobiorą się do TVN, to koniec przyjaźni. Symptomatyczne, że od tamtej wizyty słuch o tzw. nowej ustawie medialnej zaginął.

2.

Ślepą wiarę PiS w sojusz z Amerykanami krytykuje również jeden z byłych ambasadorów RP. I podaje sposób na „załatwienie Polski”. Sami Amerykanie tego nie zrobią, poproszą jakieś zaprzyjaźnione państwo. Ważny polityk powie coś złego o Polakach – niekoniecznie o „polskich obozach”, ale coś podpadającego pod ustawę. – I co? Aresztujemy go? Wyślemy list gończy? – mówi nasz rozmówca. – Przed całym światem obnażą głupotę tej nowelizacji i naszą bezradność. Sami się wystawiliśmy.

Nowy szef MSZ Jacek Czaputowicz na początku całego zamieszania z nowelizacją milczał, nie było go w kraju. Potem w serii wypowiedzi dla PAP i innych mediów za każdym razem inaczej prognozował, co dalej stanie się z nowelizacją: czy będą konsultacje z Izraelem, zanim nowe prawo wyjdzie z parlamentu; kiedy prezydent podpisze nowelizację; czy zapyta się Trybunału Konstytucyjnego. – Wrażenie było takie, że on niczego nie wie – mówi doświadczony dyplomata, jeden z tych, którzy snują się teraz po korytarzach „gmachu”. – Jakby cały proces decyzyjny był poza nim, poza ministerstwem. MSZ powinno przecież przygotowywać strategię, jak tłumaczyć za granicą kolejne decyzje rządu. Ale nie da się tego robić, jeśli dowiadujesz się o tych decyzjach z mediów.

Publiczne przyznanie się do niewiedzy o działaniach własnego rządu dyskwalifikuje dyplomatę, bo po co z kimś takim rozmawiać? Czaputowicz nie przyznał się do tego wprost, ale można przytoczyć jeszcze wymowniejszy przypadek. W połowie stycznia polski ambasador w Niemczech Andrzej Przyłębski (jak się mówi w „gmachu” – „zbieżność nazwisk i kompetencji nieprzypadkowa”) udzielił wywiadu niemieckiemu radiu publicznemu, w którym na kolejne pytania mówił: nie wiem. – Efekt jest taki, że w Berlinie z Przyłębskim nikt nie chce rozmawiać – mówi polski ekspert od spraw niemieckich. – Zapraszają go tylko wtedy, gdy zmusza ich protokół. On sam w zasadzie nie ma żadnych politycznych znajomości, nie ma kontaktów w Bundestagu. Niemiecki MSZ go unika.

Ponieważ z Niemcami mamy teraz nie po drodze, w ostatnich tygodniach na Szucha wróciła idea resetu z Rosją. Znów nie udało się z Białorusią, Łukaszenka zignorował nasze umizgi („Ale za kilka lat ponownie spróbujemy” – mówią złośliwcy w ministerstwie). Jeszcze w zeszłym roku wydawało się, że relacje z Ukrainą sięgnęły dna, ale po nowelizacji ustawy o IPN to dno przebiły i pogarszają się dalej (czytaj na s. 44). Nagle więc Rosja objawiła się jako ciekawy partner. Deal miał ponoć polegać m.in. na polskim poparciu dla ograniczenia unijnych sankcji przeciwko Rosji, jeśli ta zrezygnuje z budowy gazociągu Nord Stream II.

Zastanawiający jest brak Rosji w nowym prawie o IPN. Nawet jeśli przypadkowy, może się teraz okazać przemyślanym i symbolicznym gestem. Inaczej jednak o sprawie myślą sami Rosjanie. Gdy ostatni raz polska delegacja rozmawiała z szefem rosyjskiego MSZ Siergiejem Ławrowem, ten miał w niecenzuralnych słowach powiedzieć, żeby Polacy sobie poszli, bo Rosja nie będzie rozmawiać, dopóki jest oskarżana o mord smoleński.

3.

Relacje z Berlinem, Moskwą czy z Kijowem nie przekładają się jednak tak bezpośrednio na pieniądze, jak te z Brukselą. Stąd dymisja Beaty Szydło i nominacja Mateusza Morawieckiego, który ma ratować unijne pieniądze dla Polski – twierdzi ekspert blisko współpracujący z Nowogrodzką. PiS podjęło w ten sposób duże ryzyko. Pani premier miała wysokie notowania wśród wyborców prawicy, brakowało też dobrego wytłumaczenia dla tego ruchu. Przeważyć miała chęć ocieplenia wizerunku na zewnątrz. A detonatorem okazała się sprawa budżetu Unii na lata 2021–27. W najbliższych dniach w Brukseli odbędzie się pierwsze oficjalne spotkanie na ten temat, ale już wiadomo, że wielu płatników netto domaga się niekorzystnych dla Polski zmian w zasadach wydawania unijnych pieniędzy, przede wszystkim uzależnienia wypłat od przestrzegania praworządności.

Departament ekonomiczny MSZ, a także polskie przedstawicielstwo w Brukseli alarmowały o sprawie już od wiosny 2017 r. Przekaz był następujący: Polska utraciła zdolności koalicyjne w Unii, które są niezbędne w negocjacjach budżetowych. Ale na posiedzeniach rządu tych alarmów nikt nie czytał, tak jak depesz z Izraela. Otrzeźwienie przyszło ponoć w listopadzie – wtedy okazało się, że nasza strona nie ma żadnych planów. Jeden z ekspertów, wcześniej związany z MSZ, twierdzi, że tych planów wciąż nie ma. – Zrobili wielkie oczy, gdy przypomniałem im, że do poprzednich negocjacji budżetowych rząd Tuska przygotowywał się dwa i pół roku.

Dopełnieniem tej historii jest postać Andrzeja Sadosia. Od października przedstawicielstwo przy Unii nie miało szefa. Poprzedni, doświadczony dyplomata Jarosław Starzyk, stracił stanowisko z powodu oskarżeń o kłamstwo w oświadczeniu lustracyjnym. Warto dodać, że był to już nominat nowej władzy, która przy okazji przeprowadziła czystkę w przedstawicielstwie w dół, aż do sekretarek. W efekcie placówka zgasła.

Pod koniec stycznia MSZ poinformowało, że nowym jej szefem będzie Sadoś, który był Misiewiczem, gdy to jeszcze nie było modne, czyli za czasów pierwszego rządu PiS. Wówczas to młody dyplomata, wyciągnięty przez Annę Fotygę najpierw na rzecznika resortu, a później na podsekretarza stanu, był modelowym przykładem szybkiego pisowskiego awansu. Jak niektórzy twierdzą – zbyt szybkiego.

Kilku jego współpracowników z tamtego czasu wspomina jego brak kompetencji nadrabiany butą i brutalnością wobec kolegów z ministerstwa. – Wysłanie go teraz do Brukseli to niezrozumiały samobój w sprawie budżetu – mówi nam były ambasador, obecnie w rezerwie kadrowej. – Standardem jest, że państwa do Brukseli wysyłają najbardziej doświadczonych dyplomatów, często po dwu-, trzykrotnym ambasadorowaniu. Sadoś nigdy nie kierował żadną placówką. Zjedzą go tam.

4.

Większym niż Sadoś zagrożeniem dla polskiej polityki na forum Unii jest jednak brak jej koordynacji. – We wszystkich starych państwach Unii jest silny minister ds. europejskich, najczęściej podległy premierowi, który integruje politykę europejską całego rządu i pilnuje, aby poszczególne resorty nie prowadziły własnych relacji z Brukselą – mówi Eugeniusz Smolar. – U nas nadawałby się do tego Konrad Szymański. Ale co z tego, skoro kolejni ministrowie uznają go za zagrożenie. Z Szymańskim jest ten problem, że choć formalnie podlegają mu sprawy europejskie, to już nie bilateralne relacje z państwami zachodniej Europy.

Nie lubił go Witold Waszczykowski, wówczas za te relacje odpowiadała znajoma ministra Barbara Ćwioro. Teraz, za ministra Czaputowicza, zachodnie stolice dostały się pod opiekę wiceministra Bartosza Cichockiego, specjalisty od spraw wschodnich. – Szymański został, bo zna się na sprawach europejskich, ale jest obcy na Nowogrodzkiej, a przez to zbyt słaby, aby opanować ten chaos – uważa Eugeniusz Smolar.

W takich warunkach MSZ był stopniowo oskrobywany z kompetencji, nie tylko w polityce unijnej. Sprawy wojskowe na wyłączność od razu przejął MON Macierewicza. Politykę kulturalną zabrał wicepremier Gliński. Sprawy polonijne w zasadzie wróciły do Senatu, a w ramach ministerstwa zajmuje się nimi autonomiczny politycznie Jan Dziedziczak. Nie mówiąc już o zagranicznej samowoli byłego już ministra środowiska Jana Szyszki. Wynikało to również ze słabej pozycji politycznej kolejnych szefów MSZ. Waszczykowski, praktycznie bez zaplecza w partii, musiał walczyć o wpływy bezpośrednio na Nowogrodzkiej. I systematycznie przegrywał. – Prezes powierzył mu w zasadzie tylko jedno zadanie: czystkę kadrową w MSZ – mówi Paweł Dobrowolski. – To brak postępów w tej dziedzinie, a nie zaproszenie Komisji Weneckiej czy inne wyskoki, kosztował go posadę.

Cokolwiek powiedzieć o Waszczykowskim, nie jest to amator. Jako były zawodowy dyplomata zdawał sobie sprawę, że wszystkich zwolnić nie można, bo ktoś musi „robić papiery”. Nawet jednak pod jego okiem stanowiska straciło 88 ze 100 polskich ambasadorów i 32 z 34 konsulów generalnych. To okazało się za mało. Stąd kontynuowanie pomysłu tzw. ustawy kadrowej, która zakłada m.in., że w ciągu pół roku od jej wejścia w życie wygaśnie stosunek pracy z wszystkimi dyplomatami. Chyba, że specjalnie powołana w tym celu komisja weryfikacyjna postanowi inaczej.

Gdy ministrem został Jacek Czaputowicz, również podjął próbę powstrzymania ustawy kadrowej. Wymienił dziewięciu dyrektorów departamentów, prawdopodobnie próbując w ten sposób pokazać Nowogrodzkiej, że można to zrobić ręcznie i umiarkowanie. Szczególnie że jeśli trzymać się oficjalnych celów ustawy, to jej zapisy dotyczyłyby już nielicznego grona pracowników MSZ. Absolwentami rosyjskich uczelni jest zaledwie 40–50 na 2,5 tys. pracowników merytorycznych ministerstwa. Trudno powiedzieć, czy Czaputowicz trafił z przekazem.

5.

Wisząca nad ministerstwem groźba czystki ma podłoże ideologiczne – to przyznają nawet politycy PiS. Dla nich gmach przy al. Szucha to wciąż kosmopolityczna enklawa w środku polskiej Warszawy, gdzie w małych pokoikach chowają się „popłuczyny po Skubiszewskim i Geremku” (cytat ze spotkania dyrektorów departamentów). PiS ma kompleks wobec elit III RP i chce stworzyć własną. Stąd np. do kilku kluczowych stolic wysłał na ambasadorów osoby bez doświadczenia… aby się uczyły. Przyłębski nie jest wyjątkiem. Ambasador w Londynie – który swoją drogą ma problemy z językiem angielskim – sam chwali się, że zabłysnął na spotkaniu z królową, bo poszedł w kontuszu. Inny nasz przedstawiciel w dużym państwie za oceanem zrobił z placówki punkt spotkań Klubów Gazety Polskiej. Kolejny zajmuje się głównie retweetowaniem Antoniego Macierewicza.

Nie lepiej to wygląda w samej Warszawie. Dyplomaci z placówek skarżą się, że miesiącami nie mają kontaktu z centralą, nie wiedzą, co się dzieje z ich depeszami. A gdy już centrala się odzywa, to – tak jak ostatnio – szczegółowo instruuje, jak ambasadorzy mają zagranicy tłumaczyć przebieg kryzysu z Izraelem albo jak przygotować rocznicę smoleńską. Przy czym instrukcje są na tyle szczegółowe, że wypaczają samą ideę posiadania ambasadora w obcym państwie, który jest tam przecież po to, aby dostosowywać realizacje polskich interesów do lokalnej specyfiki. Na to wszystko patrzą młodsi dyplomaci i coraz liczniej zaczynają uciekać z ministerstwa. Wiedzą, że najlepsze posady i tak dostaną polityczni nominaci. Na placówkach zaczyna się więc problem, kto ma „robić papiery”.

A że w wyniku tego wszystkiego ministerstwo jest ślepe i głuche, czyli w zasadzie nie pełni już swojej podstawowej funkcji? PiS może powiedzieć tak: konflikty z Francją, Niemcami, Izraelem, Ukrainą, Ameryką, Unią Europejską i jeszcze kilkoma państwami? I co z tego? Mamy jakąś wojnę? Kowalski coś stracił? Nie, wręcz (od)zyskał – dumę narodową. Polacy są zadowoleni, sondaże rosną. Polityka zagraniczna jest mocno przereklamowana. Do czasu.

Polityka 8.2018 (3149) z dnia 20.02.2018; Temat z okładki; s. 16
Oryginalny tytuł tekstu: "Zaginione ministerstwo"
Więcej na ten temat
Reklama
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną