Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kraj

Prezydent sam zastawia na siebie pułapkę

Prezydent Andrzej Duda mówi o referendum w sprawie zmian w konstytucji. Prezydent Andrzej Duda mówi o referendum w sprawie zmian w konstytucji. Jakub Szymczuk / Kancelaria Prezydenta RP
Pomysł referendum konstytucyjnego rok temu mógł się podobać ludziom prezydenta. Ale im bardziej się zbliżamy do jego terminu, tym bardziej zaczyna pachnieć polityczną katastrofą.

Andrzej Duda ogłosił, że chce przeprowadzić referendum w sprawie kierunkowych zmian w ustawie zasadniczej rok temu, z okazji święta Konstytucji 3 Maja. Wtedy ten pomysł wyglądał nawet nieźle: prezydent powszechnie uważany za niesamodzielnego (nawet w PiS mówiono o nim per „długopis”) znajdował sobie doniosły polityczny temat. Propozycje zmiany konstytucji na scenie politycznej wracały zresztą co jakiś czas, zgłaszały je zarówno Platforma czy PiS, jak i Kukiz ′15, więc kwestia była jednocześnie dość bezpieczna.

Będzie katastrofa frekwencyjna

Od tego czasu upłynęło jednak sporo wody w Wiśle i sytuacja polityczna stała się zupełnie inna. Po pierwsze, prezydent przynajmniej częściowo wybił się na niepodległość w kilku kwestiach (zmiany w sądach, wojsko, część polityki zagranicznej) i takiego znalezionego trochę na siłę tematu politycznego już tak bardzo nie potrzebuje.

Po drugie, nic nie stoi na przeszkodzie, żeby z inicjatywy prezydenta debatować o konstytucji, ale prawdziwe referendum to zupełnie inna kwestia. Najistotniejsza jest tu frekwencja: wiążący plebiscyt wymaga, by wzięło w nim udział co najmniej 50 proc. uprawnionych do głosowania. Szanse na to, że Polacy zechcą dość masowo uczestniczyć w takiej inicjatywie, są niesłychanie niskie, a do proponowanej daty referendum w listopadzie zostało już niewiele czasu.

Referendum nie da się ogłosić na dzień wyborów samorządowych: równoległe głosowanie byłoby niemożliwe z punku widzenia prawnego i organizacyjnego. A coraz jaśniejsze staje się, że samodzielnie przeprowadzone referendum musi się skończyć frekwencyjną katastrofą.

Dopisanie do konstytucji nie rozwiąże problemu

Ludzie prezydenta zorganizowali ostatnio kilka debat na temat zmian w konstytucji, ale nie mam poczucia, by Polacy z wypiekami na twarzach podczas nadchodzącej majówki chcieli o tym rozmawiać. Zwłaszcza że ujawnione dziś przez prezydenta tematy ewentualnych pytań nie brzmią pasjonująco.

Czy „problemy ogólne w rodzaju optymalnego ustrojowego modelu władzy wykonawczej” będą w stanie wyciągnąć Polaków z domu w zimny, listopadowy dzień? Czy konieczne jest – z punktu widzenia przeciętnego obywatela – wpisanie do konstytucji szczególnej pozycji rodziny? Ochrony niepełnosprawnych i rolników? Dodatkowych szczebli samorządu? Ogólne zapisy na te tematy już tam są, a od szczegółów są przecież ustawy, a nie konstytucja.

Owszem, między prezydentem i premierem może dochodzić do tarć, w ustawę zasadniczą wmontowany jest konflikt między tymi ośrodkami. Z drugiej strony dawało się je rozwiązać na gruncie obecnych przepisów i przy pomocy niezależnego Trybunału Konstytucyjnego.

Prawdziwą debatę robi się inaczej

Wszystkie te kwestie budzą zresztą spory nawet wśród ekspertów. Przykładowo proponowane przez prezydenta ewentualne dopisanie powiatów i województw do konstytucji w przyszłości znacząco utrudni jakiekolwiek reformy administracji lokalnej, jeśli staną się potrzebne. Te same wątpliwości dotyczą np. dalszej konstytucyjnej regulacji ochrony niepełnosprawnych. Rolą ustawy zasadniczej nie jest przecież regulacja szczegółowych rozwiązań, a wskazanie podstawowych zasad, wartości oraz najważniejszych elementów ustroju państwa.

Obecna konstytucja przy wprowadzaniu była krytykowana właśnie za to, że jest za skomplikowana i za szczegółowa. Nie ma powodu, by ten trend pogłębiać. Umieszczenie jakiegoś problemu w konstytucji go nie rozwiąże – to myślenie magiczne.

Jeśli prezydent naprawdę chciałby dokonać zmian w konstytucji, należałoby zaplanować cały ten proces: ile ma potrwać wstępna debata, ile wypracowywanie rozwiązań w komisji konstytucyjnej, ile czasu sobie dajemy na ich przedstawienie obywatelom, uchwalenie i zatwierdzenie w referendum. A my mamy sytuację, w której na pół roku do terminu głosowania poznajemy pierwsze urywki możliwych pytań.

Zły moment na zmianę konstytucji

Nie mówiąc już o tym, że nie wiadomo, co zrobić z odpowiedziami na pytania referendalne. Głosowanie prawie na pewno nie będzie wiążące, ale jakieś rozwiązania zostaną poparte bardziej, a jakieś mniej. Czy eksperci i posłowie będą mieli związane ręce odpowiedziami? A jak nie, to po co było wydawać pieniądze na referendum i zawracać ludziom głowę? To wszystko wygląda wyjątkowo niepoważnie.

Wiele z tych pułapek widzi zresztą PiS, którego kandydatem w wyborach prezydenckich był Duda. Politycy partii, w tym sam Jarosław Kaczyński, z dużą rezerwą wypowiadali się o prezydenckiej inicjatywie. Po pierwsze dlatego, że stosunki partii z prezydentem są napięte i nikt w PiS nie chce mu za bardzo pomagać. Po drugie, partia i rząd nie chcą ściągać na siebie odium porażki, jakim będzie prezydenckie referendum.

Nie wspominając już o zasadniczym problemie, o którym mówi opozycja: po co zmieniać konstytucję, gdy władza nie przestrzega obecnej? Moment w polityce mamy taki, że zmiany w ustawie zasadniczej byłyby raczej na gorsze. Mogę sobie wyobrazić, ze w toku debaty politycy zaczynają się prześcigać w populistycznych pomysłach. Obecna konstytucja nie jest zaś idealna, ma swoje wady, ale generalnie sprawuje się co najmniej przyzwoicie.

Gorzej być nie może? Może!

Julian Tuwim żartował, że gdy pesymista mówi „już gorzej być nie może”, optymista odpowiada: „ależ może! Może!”. Wydawało się, że instytucja referendum ustrojowego osiągnęła dno dwa lata temu, gdy ratunkowy plebiscyt m.in. w sprawie jednomandatowych okręgów wyborczych ogłosił Bronisław Komorowski. Frekwencja ledwie wówczas przekroczyła 7 proc. Wygląda na to, że Andrzej Duda będzie próbował to dno pogłębić.

Więcej na ten temat
Reklama
Reklama