Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kultura

Syn wielkiego ojca

Władysław Mickiewicz - syn wielkiego ojca

Ojcem chrzestnym Władysława był książę Adam Jerzy Czartoryski, matką chrzestną Rosjanka, hr. Chlustin. Ojcem chrzestnym Władysława był książę Adam Jerzy Czartoryski, matką chrzestną Rosjanka, hr. Chlustin. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Władysław Mickiewicz, autor wydanych właśnie „Pamiętników”, był spostrzegawczy jak reporter, wyczulony na szczegół jak beletrysta, a sylwetki ludzkie kreślił, jak na profesjonalnego biografa przystało.
Trzeźwo patrzacy na świat Władysław był, jak sam określa, „widzem niejednej rewolucji”.Iskry/materiały prasowe Trzeźwo patrzacy na świat Władysław był, jak sam określa, „widzem niejednej rewolucji”.
Delegacja reprezentująca polski Zwiazek Zawodowy Pracowników Umysłowych na kongresie w Paryżu, 1925 r. W środku siedzą Maria Skłodowska-Curie i Władysław Mickiewicz.Narodowe Archiwum Cyfrowe Delegacja reprezentująca polski Zwiazek Zawodowy Pracowników Umysłowych na kongresie w Paryżu, 1925 r. W środku siedzą Maria Skłodowska-Curie i Władysław Mickiewicz.

Jedyną moją zasługą jest to, że byłem synem wielkiego ojca” – tak właśnie, jednoznacznie, bez pozy, pisze o sobie Władysław Mickiewicz na początku „Pamiętników”, które ukazały się właśnie nakładem Iskier. Trzeźwo patrzył na otaczający go świat i na swoją rolę w nim. Był jednak, jak sam określa, „widzem niejednej rewolucji”. Dlatego „Pamiętniki” napisał. To nie jest książka o ojcu; to książka o nim – o synu. O tym, co widział, słyszał i robił. A widział, słyszał i robił – w swoim długim życiu (1838–1926) – dużo.

Dzięki ojcu, niewątpliwie. Dzięki jego nazwisku, niezwykłemu prestiżowi, jakim ojciec się cieszył, syn miał dostęp do wielu wspaniałych osobowości epoki. Obserwujemy ich w tych pamiętnikach, słyszymy, i to takich zwykłych, bynajmniej nieodświętnych – wielcy ludzie na co dzień, najczęściej błyskotliwi, owszem, ale czasem i zabawni, z podpatrzonymi słabostkami, nawet komiczni.

Dla emigrantów, którzy nachodzili jego dom rodzinny (co nieraz było uciążliwe), mieszkał w nim poeta-prorok, wizjoner, przywódca duchowy. Przychodzili ci, którym się nie powiodło, którzy potrzebowali wsparcia, i ci, którzy dawali sobie radę. Radość sprawiali przyjaciele filareci: Ignacy Domeyko, Aleksander Chodźko (ci wkrótce odniosą sukcesy za oceanem). Generałowie powstańczy: Dembiński, Różycki, Dwernicki (dowiadujemy się, że otyły), Mycielski. Seweryn Goszczyński, pisarz, opowiada, jak zakłuł w noc listopadową generała Gendre’a: „Bagnet lazł (w brzuch) jak w masło”.

Dla chłopca ten ich prorok – to po prostu ojciec. Dowiadujemy się, że tata Mickiewicz chciał oddać syna do rzemiosła, bo to mu zapewni „bezpieczne życie, bez rozczarowań”. Matka, pani Celina, się sprzeciwiła, ojciec uległ, zapisano Władka do kolegium. (O matce, jej poświęceniu, dzielności, pisze z uwielbieniem). Dobry ojciec pomógł mu raz opisać wierszem łacińskim pożar Moskwy. Nie udało się, profesor zanotował uwagę „Brak kolorytu lokalnego”. Ojciec lubił zwierzęta, opowiada syn. „Gdy złapał kiedyś mysz w szufladzie biurka, włożył ją do pudełka i karmił łakociami. Jednak zginęła. (…) Okazało się, że zapomniał dać pić więźniowi”. No cóż, poeta…

W domu rodzinnym daleka przeszłość spinała się z teraźniejszością. Ojcem chrzestnym Władysława był książę Adam Jerzy Czartoryski. Dziwną dla chłopca była myśl, że „widzę kogoś, kto znał osobiście króla Stanisława i Katarzynę II”. I kapitalna (dla nas szczególnie) jest anegdota o tym, jak książę żachnął się, kiedy go przekonywano, że opłaciłoby się wydać córkę za Ludwika Napoleona (późniejszego Napoleona III): „Ależ napoleonidzi to parweniusze!”.

Matką chrzestną była hr. Chlustin, z którą poeta zaprzyjaźnił się wiele lat temu podczas pobytu w Rzymie. Rosjanka jako matka chrzestna! – to było wyzwaniem wobec bardziej zacietrzewionych, i to całkiem w guście Mickiewicza. I ta hrabina, już wiekowa, opowiadała pamiętnikarzowi, jak tańczyła z carem Pawłem I i jak ten groźny, nieobliczalny samodzierżca zmusił obecnych na balu, by podziwiali jego śpiew.

Indeks nazwisk urzekający: Garibaldi, Mazzini, Bakunin, Hercen, Mierosławski (którego Garibaldi nie znosił), Dumas-ojciec, oczywiście Hugo, cała galeria pisarzy francuskich, ale i spotkana w Konstantynopolu Ludwika Śniadecka (w której podkochiwał się jeszcze w Wilnie o siedem lat młodszy Julo Słowacki) i jej mąż Sadyk-Pasza, czyli pisarz wojownik Michał Czaykowski. To wtedy właśnie nasz pamiętnikarz, 23-letni młodzieniec, przedostał się do Odessy, by odbyć podróż po Rosji śladem ojca.

Syn buntownika przekroczył granicę Imperium! Co z nim zrobić? Ukarać? Wyrzucić? Ale ten buntownik to był przecież przyjaciel Puszkina, wiadomo, że chronili się „pod jednym płaszczem”. Wziąć pod nadzór! Ten policyjny nadzór właściwie ułatwił młodzieńcowi poruszanie się po kraju. Do tego stopnia, że podejrzliwi Polacy biorą go początkowo za oszusta, który udaje syna wielkiego Adama, żeby szpiegować patriotów.

Zaczyna się podróż niezwykle atrakcyjna – także dla czytelnika. Kijów: tu, opowiada pamiętnikarz, „głównym przewodnikiem był Stefan Bobrowski, jeden z najsympatyczniejszych i najzdolniejszych członków grupy”. (Późniejszy naczelnik miasta Warszawy w powstaniu styczniowym, wuj Conrada). W Opatowie Władysław odwiedza jego starszego brata, Tadeusza, ten jest, w przeciwieństwie do Stefana, „rozważny i chłodny”. (Ale to z nim właśnie marynarz Józef Korzeniowski korespondował i jego w końcu odwiedził). W Żytomierzu wizyta u Apollona Korzeniowskiego, „poety po mistrzowsku władającym wierszem”. Co za spotkanie: syn Mickiewicza u ojca Josepha Conrada!

W Żytomierzu poznaje Kraszewskiego, z którym w latach późniejszych będzie go wiązać zażyłość i któremu postara się ulżyć w jego więziennych kłopotach. To od Kraszewskiego usłyszy wtedy: „Na kraj nie ma co liczyć. Kraj chętnie stawia pomniki, ale nie daje na chleb”.

Wreszcie Nowogródczyzna, właściwy cel podróży, „kraj lat dziecinnych”. Jest w Tuhanowiczach, gdzie Adam spotykał się z Marylą, „gdzie mój ojciec przeżył to, co odtworzył w płomiennej poezji »Dziadów«”. I dodaje: „Miejscowość śliczna”. Zagląda do Zaosia, gdzie ojciec się urodził. I wybiera się nad uwiecznione w poezji jezioro Świteź. Z hrabiną Marylą von Puttkamer się nie zobaczył, ale zwrócony do niego „adres powitalny” podpisało aż trzech Wereszczaków, czyli jej krewnych.

23-letni syn buntownika przybywa do Petersburga. Kniaź Piotr Wiaziemski, przyjaciel Puszkina, wydaje dla syna polskiego poety uroczysty obiad, wznosi się odpowiednie toasty, ktoś recytuje fragmenty „Dziadów” – i był to, jak się okazało, cenzor petersburski, więc ten, który tych wierszy zabraniał. W Petersburgu zuchwały podróżnik zakochał się w kuzynce, Marii Malewskiej, „serce moje zostało nad Newą”, i to z wzajemnością; jej ojciec Franciszek Malewski, szwagier Mickiewicza, przyjaciel z lat młodzieńczych, teraz dygnitarz carski, zgodził się, choć nie od razu, na małżeństwo córki z obieżyświatem bez przyszłości.

Następny cel: Warszawa. Niełatwo było się dostać, ale się udało. I tu kilkadziesiąt stron pasjonującej opowieści: Warszawa przed powstaniem styczniowym. Opowieść naocznego świadka, opis nastrojów, oczekiwań, złudzeń. A potem Paryż – emigracja i powstanie styczniowe.

Mija kilka lat – znowu czas historyczny: klęska Francji w wojnie z Prusami, oblężenie Paryża. Armand Levy, pupil Adama, ten, który przywiózł jego ciało z Konstantynopola, wydaje pismo „Le Patriot”. Władysław Mickiewicz pisze codziennie artykuł. Dla nas ciekawe są jego opowieści o Komunie, bo oto trzej jej kolejni dowódcy wojskowi to byli Polacy, generałowie: Jarosław Dąbrowski, Walerian Wróblewski, Roman Czarnowski. Ze wszystkimi pamiętnikarz był w kontakcie, Wróblewskiego uratował.

Zajmował się też Antonim Berezowskim, młodym konspiratorem, który w Paryżu, jeszcze za czasów cesarstwa, dokonał zamachu (nieudanego) na cara Aleksandra II. Skazano go na dożywotnie galery w Nowej Kaledonii. Po kilku latach panu Władysławowi udało się zwolnić go z galer, chociaż bez prawa opuszczenia Nowej Kaledonii. Berezowski prosił go w liście, żeby mu przysłał kobietę, ale poniżej lat dwudziestu, która zgodziłaby się zostać jego żoną. Dodaje jeszcze zastrzeżenie: „Nie nazbyt chudą”.

Zawsze aktywny, założył wydawnictwo, by publikować polską literaturę w języku francuskim. Jak tę literaturę dobierał? Czym się kierował? Jest taka legenda, że w mieszkaniu Władysława Mickiewicza nieprzyzwoitością było wymówić nazwisko Juliusza Słowackiego. W domu może tak było, nic pewnego nie wiemy. Ale jako propagator kultury polskiej pan Władysław, jak świadczą „Pamiętniki”, Słowackiego nie pomijał. Wydał u siebie tom jego poezji po francusku, postarał się o recenzję w „Revue Britannique”. Cytuje też w pamiętnikach in extenso przemówienie Georges’a Lecomte’a w Towarzystwie Literatów, w którym ten stwierdza: „Pośród współczesnych Mickiewicza, wymienić możemy nazwiska: Słowackiego, wizjonera i proroka, zmarłego także we Francji…”. (Mówca wymienia jeszcze Bohdana Zaleskiego i Zygmunta Krasińskiego).

Jak widać, rewidować naszą wiedzę musimy nieustannie i niezmordowanie. Precz z zastygłymi stereotypami! Pamiętniki Władysława Mickiewicza sporo rzucają światła. Ale czytać je należy przede wszystkim dlatego, że są po prostu ciekawe.

Władysław Mickiewicz, Pamiętniki, Iskry 2012

Polityka 51-52.2012 (2888) z dnia 19.12.2012; Kultura; s. 130
Oryginalny tytuł tekstu: "Syn wielkiego ojca"
Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną