Słownik rytuałów
Recenzja książki: "Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach", red. Małgorzata Szpakowska
PRL powraca. U starszych budzi nostalgię, u młodych ciekawość. Nic więc dziwnego, że mnożą się książki, wystawy, artykuły, a nawet koncerty przypominające owe czasy. „Obyczaje polskie” na pierwszy rzut oka wydają się kolejnym głosem w tym zgodnym i modnym chórze. Bo przecież znów czytamy o dansingach, stołówkach pracowniczych, pralce Frani czy ogródkach działkowych. Ale autorki (zatrudnione w Instytucie Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego) rozszerzają pole obserwacji zarówno o lata sprzed drugiej wojny światowej (radio, telefon), ale też z końcówki XX w. (komputer osobisty, anoreksja, toples).
Idea jest czytelna: w blisko 50 hasłach pokazać, jak nowe zjawiska, wynalazki, urządzenia czy rytuały, zarówno te o zasięgu ogólnoświatowym (konsumpcja, solarium, pigułka antykoncepcyjna) jak i nasze specyficzne (świeckie święta, permanentny deficyt mieszkań) wpłynęły na życie i codzienne zachowania Polaków. Jest to więc bardziej książka o tym, jak obyczaje wpływały na ludzi, a nie o tym, jak system wpływał na obyczaje. Z wyraźnym – niestety – feministycznym przechyłem w doborze haseł.
Do tematu można było podejść na dwa sposoby. Po pierwsze, w skali makro, czyli badać konsekwencje społeczne lub ekonomiczne (a może nawet polityczne) nowych zjawisk. Po drugie, skupić się na ich wpływie na świadomość przeciętnego Polaka. Ta druga perspektywa jest autorkom znacznie bliższa. Nie próbują jednak dokonać psychologicznej analizy naszego stanu umysłów i jego zmian, lecz skupiają się na społecznym odbiorze polskich (i nie tylko) obyczajów, a więc na tym, co pisano w książkach i w prasie, na obrazach telewizyjnych i filmowych. To bardzo erudycyjne i dla czytelnika niezwykle atrakcyjne podejście, choć przyznam, że dla mnie jednak za wąskie. Trochę zabrakło mi w książce socjologicznej perspektywy. Czytałem więc z zaciekawieniem, ale i pewnym niedosytem.
Obyczaje polskie. Wiek XX w krótkich hasłach, pod red. Małgorzaty Szpakowskiej, W.A.B., Warszawa 2008, s. 502