Żółkiew, idylliczny sztetl pod Lwowem, „drobina na mapie świata”, liczyła w 1939 r. 5 tys. żydowskich mieszkańców. Po wojnie zostało ich 50. Dziś nie ma tam ani jednego Żyda, a miejscowość po ukraińsku nazywa się Żowkwa. „Na podmokłej łące, na miejscu masowych grobów, wznosi się teraz wybudowany sumptem ocalałych pomnik. Nic się tu nie zmieniło. Wierzby. Wysokie trzciny i drozdy”.
„Wojna Klary” Clary Kramer i Stephena Glantza to dzieje Klary i jej bliskich, wysnute na starość z pamięci wspartej zachowanym świadectwem – własnym wojennym dziennikiem, pisanym w schronie na prośbę matki. Żółkiew to Anatewka ze „Skrzypka na dachu”, przemieniająca się w scenerię „Malowanego ptaka” Kosińskiego. Słodka historia miłości rodzinnej, przepełniona podziwem i wdzięcznością za ocalone życie, pełna najczarniejszej grozy. Czytamy opowieść dziecięcego świadka rzezi, wywózek, skakania z pociągów i zakopywania żywcem w masowych mogiłach. Dziewczynka pisała w 1943 r.: „Jest XX wiek. To niewiarygodne. Zatrzymali ciężarówki pod oknami i wrzucali do nich dorosłych i dzieci. Niektórzy gestapowcy używali siekier”.
Rezolutna Klara, wychowana w zamożnym i szczęśliwym klanie kresowych Żydów, opowiada niezwykłą w istocie historię ocalenia. Patronataschowie, Melmanowie i Schwarzowie mieszkali przed wojną po sąsiedzku i wspólnie prowadzili fabrykę oleju. Kiedy Niemcy zaczynają tworzyć getto i mordować ludzi na ulicach miasteczka, pomoc rodzinie Schwarzów deklarują tylko dwie osoby – Pawluk, zatrudniony w ich fabryce chłop ukraiński po odsiedzianym wyroku, i Julia Beck – zżyta z Żydami ich polska gosposia, teraz żona folksdojcza. Beckowie uratują wszystkie trzy rodziny, w sumie 11 osób, przechowywane przez prawie dwa lata w ciasnym schronie pod domem. Pan Beck pije wódkę, gra z Niemcami w karty, zdradza żonę, w Wigilię na całe gardło śpiewa z krewnymi kolędy przerobione na upiorną antysemicką modłę. Jego podopieczni pod podłogą słuchają awantur, pijatyk i bijatyk. Łowią wszystkie odgłosy. Beck bywa wściekły, agresywny i nieobliczalny, ale nie potrafi odmówić pomocy Żydom – ani biednym, ani chorym, ani dzieciom, z którymi zawsze są największe kłopoty. Jego żonę opisuje Klara jako najprawdziwszą świętą. Fenomenalna opowieść!
Clara Kramer, Stephen Glantz, Wojna Klary, przeł. Anna Sak, Znak, Kraków 2009, s. 352
- Kup książkę w merlin.pl