Ludzie i style

NiePisana przyszłość

Moda na kaligrafię daje nadzieję, że pismo ręczne przetrwa

W czarnoleskim Muzeum Jana Kochanowskiego Ewa Landowska pokryła 1050 m kw. wykaligrafowanymi tekstami poety. Na fot. Tren VIII („Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim...”) w jęz. angielskim. W czarnoleskim Muzeum Jana Kochanowskiego Ewa Landowska pokryła 1050 m kw. wykaligrafowanymi tekstami poety. Na fot. Tren VIII („Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim...”) w jęz. angielskim. Edyta Dufaj
Gdy jedni prawie zapomnieli, jak się korzysta z długopisu czy pióra, inni zapisują się na warsztaty kaligrafii. Bo jak przy każdej rewolucji technologicznej pozostają jacyś nieprzekonani.
Z licznych badań wynika, że pisanie ręczne uczy kreatywności, podnosi poziom koncentracji oraz pobudza mózg w ten sam sposób co gra na instrumencie.melnikofd@yandex.ru/PantherMedia Z licznych badań wynika, że pisanie ręczne uczy kreatywności, podnosi poziom koncentracji oraz pobudza mózg w ten sam sposób co gra na instrumencie.
Uczniowie zobligowani do oddania wypracowań napisanych pismem odręcznym nierzadko przygotowują je najpierw na komputerze, a dopiero na ostatnim etapie przepisują pracę „na czysto” do zeszytu.Y-Boychenko/PantherMedia Uczniowie zobligowani do oddania wypracowań napisanych pismem odręcznym nierzadko przygotowują je najpierw na komputerze, a dopiero na ostatnim etapie przepisują pracę „na czysto” do zeszytu.
Czy w dobie trwającej rewolucji technologicznej umiejętność odręcznego, czytelnego pisma stanowi jeszcze jakąkolwiek wartość?beawolf/PantherMedia Czy w dobie trwającej rewolucji technologicznej umiejętność odręcznego, czytelnego pisma stanowi jeszcze jakąkolwiek wartość?

Artykuł w wersji audio

Na szkoleniu w jednej z warszawskich firm prowadzący prosi uczestników o odpowiedź na kilka otwartych pytań. A gdy po kilkunastu minutach przegląda zebrane kartki, ma właściwie tylko jedną konkluzję. Znacznie więcej czasu niż analiza odpowiedzi zabierze mu ich rozczytanie. Prosi więc o pomoc samych piszących – i tu kolejna niespodzianka. Wielu z nich też ma problem, by odszyfrować własne zapiski. Od miesięcy nie trzymali w rękach długopisu.

Tymczasem w Atelier Ewy Landowskiej i Barbary Bodziony w Krakowie trwają w najlepsze warsztaty kaligrafii. Kilkanaście osób w skupieniu kreśli kolejne litery. Szkolą kursywę angielską, zwaną Copperplatem. To na jej podstawie przed wojną uczono w polskich szkołach pisma, a listy czy pamiętniki zapisane przy jej użyciu budzą szczególny zachwyt, zwłaszcza dzisiaj, gdy niewiele osób wie, jak prawidłowo trzymać w dłoni pióro. Okazuje się jednak, że przybywa chętnych, by zdobyć tę umiejętność. Zajęcia, na których można nauczyć się różnych technik odręcznego pisma, niedługo mogą się stać tak modne jak kursy tańca czy warsztaty kulinarne. Już teraz można je znaleźć w muzeach, placówkach kulturalnych, na uczelniach, a nawet w kancelariach prawnych (to dla studentów prawa, którzy chcieliby zadbać o swój nienaganny podpis). Do wyboru są różne techniki i formy zajęć – weekendowe, tygodniowe, semestralne, a nawet połączone z kilkudniowym wyjazdem za granicę. Przybywa wydawniczych nowości dotyczących pisma, blogów i filmików na YouTube o tej tematyce.

Kaligrafia, na którą przysięgał prezydent

Ewa Landowska warsztaty kaligrafii prowadzi od 12 lat. Gdy sześć lat wcześniej hobbystycznie zaczynała swoją przygodę z literami, trudno jej było znaleźć rzetelne źródła wiedzy – nie było zbyt wielu książek, uczelni, na których można by się kształcić w tym kierunku, nieliczni kaligrafowie działali zaś w zaciszu własnych pracowni, przy czym o ich pracach (uznawanych za zajęcie rzemieślnicze) raczej nikt głośno nie mówił. Dziś Landowska ma za sobą wiele inspirujących projektów, wśród nich ten zlecony przez Kancelarię Sejmu – kaligrafię polskiej konstytucji, na której w 2015 r. złożył przysięgę prezydent Andrzej Duda. Przepisanie całego dokumentu zajęło jej trzy miesiące, a jego objętość, co dość zaskakujące, była podobna do drukowanego oryginału i liczyła 83 strony.

Jednak projektem, który dostarczył Ewie Landowskiej najwięcej satysfakcji, były warsztaty dla więźniów z zakładu karnego w Kluczborku. Osadzeni byli początkowo sceptycznie nastawieni, ale skończyło się wspólnym malowaniem muralu na ścianach okalających więzienny spacerniak. Powstały rysunki i hasła kojarzące się z wolnością – takie jak las, dzikie zwierzęta i stosowne napisy – „cisza”, „siła”, „skupienie”, „źródło”, „mądrość”.

W tych warsztatach wyjątkowy był jeszcze jeden fakt. Brali w nich udział głównie mężczyźni. Na tych, które odbywają się w krakowskim atelier, liczebnie przeważają kobiety. Statystyki wskazują, że na osiem kobiet przypada jeden, dwóch mężczyzn. Za to przekrój wiekowy jest naprawdę szeroki – od nastolatków po osoby na emeryturze.

Kursantów Landowska dzieli na trzy grupy. Pierwsza to nauczyciele, którym zależy na zdobyciu i pogłębianiu wiedzy o piśmie, gdyż chcą przekazać ją dalej swoim uczniom, druga obejmuje głównie grafików i osoby zawodowo zajmujące się projektowaniem, którym zależy na umiejętności własnoręcznego stworzenia napisów wybraną techniką, a trzecia to ludzie, których odręczne pisanie relaksuje. A przy okazji daje im pewną praktyczną umiejętność, którą mogą podzielić się z innymi – np. pisząc list czy własnoręcznie wypisując ślubne zaproszenia.

Nie jest to drogie hobby. Na początek wystarczy stalówka, obsadka, atrament i papier, którego dobór wymaga największej uwagi. Cena podstawowego zestawu młodego kaligrafa wynosi zatem około 20–30 zł. Podbiją ją nieco koszty warsztatów – kilkadziesiąt złotych za godzinę. Czy trzeba posiadać jakieś szczególne predyspozycje, by się tym zajmować? – Z jednej strony wymaga to cierpliwości i pokory, co może wydawać się trudne zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdy coraz trudniej nam się skoncentrować na jednej rzeczy, odnaleźć spokój i wewnętrzną harmonię. Ale kaligrafia nie tylko wymaga od nas tych cech, ale też pomaga nad nimi pracować – wyjaśnia Ewa Landowska. – Prawdopodobnie dlatego też tak wiele osób się w to wciąga.

Świetnie wyćwiczone kciuki

Pytanie tylko, czy w dobie trwającej rewolucji technologicznej umiejętność odręcznego, czytelnego pisma stanowi jeszcze jakąkolwiek wartość? Zmiany zachodzą tak szybko, że refleksja, która za nimi kroczy, nie ma w tym wyścigu żadnych szans. Poddaje im się nawet szkoła, w której jeszcze kilkadziesiąt lat temu do nauki pisma przywiązywano ogromną wagę. Dziś w wielu gimnazjach i szkołach średnich (a coraz częściej i podstawówkach) nauczyciele dają uczniom dowolność w przygotowywaniu prac pisemnych. Te na komputerze powodują mniej komplikacji w sprawdzeniu – nie trzeba rozszyfrować nagryzmolonych znaków, ale też trudniej w nich kontrolować choćby znajomość ortografii (edytory tekstu przynajmniej częściowo automatycznie poprawiają błędy). Wzrasta też ryzyko, że praca będzie twórczą kompilacją już wcześniej wrzuconych do internetu tekstów. Choć tego i tak nie da się uniknąć – uczniowie zobligowani do oddania wypracowań napisanych pismem odręcznym nierzadko przygotowują je najpierw na komputerze, a dopiero na ostatnim etapie przepisują pracę „na czysto” do zeszytu.

Pismo odręczne staje się coraz bardziej koślawe. Ale z eksperymentu wykonanego przez prof. psychologii Virginię Berninger z University of Washington wynika, że prace uczniów szkół podstawowych zapisane długopisem na kartce były pod względem kreatywności i bogactwa językowego ocenione przez metodyków wyżej niż te, które uczniowie tworzyli na komputerach.

Za zmianami nie nadąża nawet sam język. Bo czy w przypadku przygotowanych na komputerze prac można jeszcze mówić, że są one napisane, czy raczej już tylko wyklikane (co ciekawe, edytor tekstu „wyklikane” wciąż zaznacza jako słowo, które w języku polskim nie występuje, i sugeruje zamianę na „wyklinane” lub „wyklejane”).

Wśród dorosłych wcale nie jest lepiej. Jak podaje „Guardian”, z przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii cztery lata temu badań, w których wzięło udział 2 tys. osób, wynika, że co trzecia z nich w ciągu ostatnich sześciu miesięcy nie miała w dłoni pióra ani długopisu. Ostatni komunikat zapisany ręcznie badani wykonali średnio 1,5 miesiąca wcześniej. Niepokoją także doniesienia z Niemiec. Tam problemy z pisaniem odręcznym ma już co trzecia uczennica i co drugi uczeń (te różnice płci wynikają prawdopodobnie z faktu, że u dziewczynek szybciej rozwijają się zdolności psychomotoryczne, które są niezbędne do nauki pisma). Reprezentanci obu płci mają jednak świetnie wyćwiczone kciuki, co jest konsekwencją intensywnej gry na komputerze i pisania wiadomości na smartfonach.

Piszą drukowanymi

Jesienią ubiegłego roku na Uniwersytecie Cambridge po raz pierwszy od 800 lat rozpoczęto konsultacje, czy nie wprowadzić nowej formy zdawania egzaminów. Mowa oczywiście o zastąpieniu kartek i długopisów komputerami. Okazuje się bowiem, że kontakt wielu studentów z pismem ręcznym ogranicza się właściwie tylko do uniwersyteckich egzaminów. Wykładowcy zgodnie przyznają, że coraz częściej studenci notują na wykładach na laptopach (w USA już co drugi). A sami prezentują swą wiedzę za pomocą slajdów. Po wykładach przesyłają je uczniom, co kontakt z pismem minimalizuje właściwie do zera.

Finowie, którzy wiodą prym w edukacyjnych rankingach, już kilka lat temu poszli o krok dalej. Dzieci w pierwszych klasach szkoły podstawowej uczą się pisać, ale już nie kursywą, tylko liter drukowanych, które się ze sobą nie łączą. Dodatkowo wprowadzono naukę pisania na klawiaturze oraz zwiększono liczbę zajęć plastycznych, które mają wpłynąć na rozwój u dzieci zdolności manualnych. Podobny system działa w Kanadzie, gdzie pierwszy rok nauki poświęcony jest na opanowanie liter drukowanych, a dopiero w kolejnej klasie dzieci uczą się prawidłowo łączyć znaki. Podobne zmiany wprowadzono w części amerykańskich stanów.

Jednak bezkrytyczna wiara w technologiczny rozwój (kosztem dotychczasowych umiejętności) nie jest domeną wszystkich. Warto tu wspomnieć o mieszczącej się w Dolinie Krzemowej Waldorf School of the Peninsula. Swoje dzieci posyłają tam pracownicy najwyższego szczebla takich internetowych gigantów, jak eBay, Google, Apple, Yahoo czy Hewlett-Packard. Wydawać by się mogło, że będzie to szkoła, w której dzieci będą obsługiwać wszystkie urządzenia posiadające procesor z zamkniętymi oczami, tymczasem nie ma tam ani jednego komputera. Zabronione jest korzystanie z jakichkolwiek urządzeń, które posiadają wyświetlacz, a nauczyciele zniechęcają uczniów do korzystania z nich także po lekcjach. Są przekonani, że nauka pisania, czytania i logicznego myślenia spokojnie się bez nich obędzie.

Pismo kształtuje myślenie

Prof. dr hab. Czesław Nosal, który jest kierownikiem Katedry Psychologii Poznawczej i Różnic Indywidualnych we wrocławskim oddziale Uniwersytetu SWPS, podkreśla, że pisanie nie polega tylko na wyrzucaniu z siebie liter układających się w wyrazy, ale jest też poznawczo-organizacyjnym procesem, przy pomocy którego nasz umysł stara się jak najprecyzyjniej wyrażać różne myśli. Kształtuje umysł i oddaje jego indywidualne rysy.

Z licznych badań wynika, że pisanie ręczne uczy kreatywności, podnosi poziom koncentracji oraz pobudza mózg w ten sam sposób co gra na instrumencie. Stymuluje czołowy płat kory mózgowej, a także ośrodek Broki, odpowiedzialny za generowanie mowy i sprawne łączenie liter w słowa. Poza tym pisanie odręczne lepiej wspomaga proces zapamiętywania, co udowodniła prof. Anne Mangen z uniwersytetu w Stavanger, która wraz ze współpracownikiem poprosiła dwie grupy dorosłych o nauczenie się nieznanego im alfabetu składającego się z 20 liter. Część osób uczyła się ich, korzystając z papieru i długopisu, część miała do dyspozycji komputer. Następnie po trzech i sześciu tygodniach sprawdzono zdolność przypomnienia sobie liter oraz szybkość, z jaką badani potrafili odróżnić je od ich lustrzanego odbicia. W obu konkurencjach prym wiodły osoby, które odręcznie zapisywały nowy alfabet.

W świecie nauki szerokim echem odbiły się też badania Pam Mueller z Uniwersytetu Princeton oraz Daniela Oppenheimera z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Poprosili oni grupę studentów, by zrobili notatki z jednego z wykładów. Część notowała tradycyjnymi metodami, część na laptopach. Po ich analizie oraz rozmowie z badanymi okazało się, że choć studenci posiadający osobiste komputery wynotowali więcej szczegółów, a ich notatki były znacznie bogatsze, to wiedza, którą wynieśli z wykładu, była zdecydowanie słabsza niż wśród osób, które korzystając z tradycyjnej techniki, wypisały mniej detali, ale za to w sposób bardziej przemyślany i usystematyzowany.

– Pisanie ręczne jest czynnością naturalną, w każdej chwili możemy się od niej oderwać, spojrzeć na całość. Na komputerze to się nigdy dobrze nie uda, nawet gdy ekran jest bardzo duży – wyjaśnia prof. Nosal. Podkreśla, że pisanie ręczne wspiera usystematyzowany sposób myślenia. – Pisanie na komputerze silniej narzuca nam myślenie linearne. Często zaczynamy pisać pierwsze wyrazy i potem brniemy już w to zdanie. Co więcej, ta linearyzacja wymaga od nas kompensacji – po spisaniu tekstu często dokonujemy obróbki, przestawiamy akapity itp. Gdy piszemy ręcznie, takie zabiegi nie są potrzebne, bo zapis od początku ma właściwą formę.

Pewnym rozwiązaniem – przyznaje prof. Nosal – mogłaby być umiejętność pisania bezwzrokowego, podczas którego czynność pisania byłaby całkowicie zautomatyzowana. Dzięki temu skupialibyśmy się na tym co, a nie jak zapisać.

Klawiatura wspiera pióra

Bywa jednak, że pisanie na komputerze z pismem odręcznym miewa naprawdę sporo wspólnego. Przykładem mogą być wszelkie sieciowe inicjatywy promujące pismo ręczne – blogi, tutoriale czy tematyczne grupy na Facebooku. Jedną z nich jest licząca prawie 5 tys. członków grupa „Kochamy pismo ręczne”. Jej założycielka Agata Kafarska przygodę z literami zaczęła od rysunku. Kilka lat temu wyciągnęła dziecięce farby i zaczęła malować. Następnie chciała poznać techniki pisma, by te rysunki ładnie podpisywać. Jednak trzy lata temu w Warszawie nie było jeszcze żadnych warsztatów umożliwiających zgłębienie tajników kaligrafii. Zaczęła więc na własną rękę. Założyła blog sięrysuje.pl, na którym z czasem zaczęło pojawiać się coraz więcej tekstów dotyczących pisma.

Ostatnio jest zafascynowana techniką zwaną Brush Letteringiem, czyli tworzeniem napisów za pomocą kolorowych pisaków o miękkiej końcówce, które odpowiednio dociskane mogą tworzyć cienkie i grube linie, imitując nieco pisanie za pomocą stalówki. Duży wybór ich kolorów umożliwia tworzenie naprawdę niezwykłych kompozycji, którymi młodzi ludzie wypełniają modne ostatnio bullet journale i plannery, gdzie zapisują różnego rodzaju plany, wyzwania czy marzenia do zrealizowania. Kafarska swoje sfotografowane notatniki pokazuje na blogu i wie, że te wpisy też mają wielu entuzjastów.

Zarówno Agata Kafarska, jak i Ewa Landowska mają nadzieję, że obecna moda na pismo ręczne nie przeminie. Wierzą, że uda się skłonić społeczeństwo do pewnej refleksji, choćby nad tym, jakiego pisma uczy się dzieci w szkole. Zdają sobie jednak sprawę, że zmiana w tej materii wymaga czasu i decyzji wielu osób. Tymczasem z inicjatywy Ewy Landowskiej powstaje w Krakowie Muzeum Kaligrafii i Historii Pisma. – Mam marzenie, że może uda się za pomocą takiej instytucji nadać pewną rangę temu zadaniu – mówi.

Tymczasem obserwując, co dzieje się w świecie nowych technologii, można odnieść wrażenie, że za chwilę przestanie nam być potrzebne jakiekolwiek pismo. Coraz powszechniejsi stają się asystenci głosowi, którzy stopniowo będą się uczyć zawiłości ludzkiego języka, a już teraz opanowują nasze smartfony, komputery, telewizory i inne sprzęty domowe.

Są jednak sfery, w których długo jeszcze trzeba będzie posługiwać się ręcznym pismem. Choćby tworzenie testamentu. Ten napisany na maszynie czy komputerze, jeśli nie jest sporządzony w obecności notariusza, będzie nieważny.

Polityka 12.2018 (3153) z dnia 20.03.2018; Ludzie i Style; s. 68
Oryginalny tytuł tekstu: "NiePisana przyszłość"
Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną