Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Nauka

Mendelejew jest tylko jeden

Naukowo o wódce: To Mendelejew podał jej dokładny przepis

Mark Oakley / Flickr CC by 2.0
Mija 150 lat, odkąd słynny chemik rosyjski Dymitr Mendelejew zainteresował się naukowo łączeniem alkoholu z wodą. Obowiązującą do dziś definicję „wódki” sformułował dwie dekady później.
Dymitr MendelejewForum Dymitr Mendelejew

Różne źródła podają różne daty – ale był to 31 stycznia albo sam początek lutego1865 r. Wówczas to Dymitr Mendelejew, wielki rosyjski chemik, odkrywca prawa okresowości pierwiastków chemicznych, obronił rozprawę doktorską „O połączeniu alkoholu z wodą”. 

Wbrew obiegowej opinii nie zajmował się w niej recepturą najbardziej popularnego napoju wyskokowego na świecie, czyli wódki, lecz tzw. kontrakcją objętości. Mendelejew udowodnił, że w pewnych roztworach i mieszaninach zachodzi zmniejszenie objętości, a więc że mieszanina ta w ostateczności ma mniej cząsteczek niż wszystkie składowe substancje, które ją tworzą. Odpowiadają za to wiązania atomowe. Tak jest właśnie w przypadku mieszanki etanolu z wodą.

Mendelejew był niezwykłym człowiekiem – emocjonalnym, wrażliwym i bardzo liberalnym. Nie dbał o etykietę, mówił, co myśli, bywał nawet grubiański. Wstawał późno, kładł się nad ranem, palił jak smok, klął jak szewc i nie wylewał za kołnierz. Nie dbał o wygląd. Był wolnomyślicielem, co utrudniało mu momentami kontynuowanie oficjalnej kariery uniwersyteckiej i akademickiej.

Gdy miał 42 lata i był już sławny, zakochał się na zabój w 17-letniej Annie Popowej, arystokratce. Ale rodzice Anny, próbując przerwać tę znajomość, wysłali córkę do Włoch. Mendelejew bez chwili zastanowienia podążył za nią i dopiął swego – zdobył jej serce. Wcześniej musiał się jednak rozwieść. Ówczesne prawo w Rosji zakazywało powtórnego ożenku przed upływem siedmiu lat od rozwodu. Mimo to Dymitr przekupił jakiegoś popa i ożenił się z Anną, pozostając de facto w stanie bigamii. Władze spojrzały na to jednak przez palce. Gdy jakiś czas potem pewien arystokrata rosyjski napisał do cara z prośbą o wydanie zgody na wcześniejszy ożenek i powołał się na casus Mendelejewa, car odmówił, odpisując mu: „To prawda, że Mendelejew ma dwie żony. Ale ja mam tylko jednego Mendelejewa”.

Upór wielkiego chemika się opłacił – żył z Anną długo i szczęśliwie. W 1893 r., skłócony z władzami Uniwersytetu Petersburskiego, został dyrektorem Głównej Izby Miar i Wag. Zajął się tam zagadnieniem związanym z produkcją spirytualiów. Mendelejew stworzył definicję wódki, przyjmując, że objętość etanolu powinna w niej wynosić dokładnie 40 proc. Carskie władze uznały to wkrótce oficjalnie. Jemu więc – Mendelejewowi – zawdzięczamy nowoczesną definicję wódki (dwie części spirytusu, trzy części wody), choć oczywiście wódkę produkowano i pito już znacznie wcześniej.

Przy okazji powraca temat stary jak świat i pytanie: kto pierwszy upowszechnił napój, znany dzisiaj powszechnie jako czysta wódka – Rosjanie czy Polacy? Jednoznacznie odpowiedzieć nie sposób. Ale można wybrnąć tak: wódka, produkowana początkowo głównie ze zbóż, była w Europie znana od wieków średnich jako lekarstwo, natomiast jako napój wyskokowy zaczęła upowszechniać się już od XV w. albo w Polsce, albo w Rosji, a na pewno na jakimś bliżej niesprecyzowanym pograniczu obu państw. Wprawdzie różne zapisy mówią, że w Rosji pijało się czystą wódkę nieco wcześniej niż w Polsce, to jednak z drugiej strony – pierwszą przemysłową destylarnię alkoholu, a więc gorzelnię z prawdziwego zdarzenia, uruchomiła we Lwowie w 1782 r. polska rodzina Baczewskich.

Tak czy inaczej największy chemik Rosji i zapewne jeden z największych chemików na świecie miał spory udział w zdefiniowaniu pojęcia wódki i dokładnym określeniu, czym wódka ma być. Trochę przez przypadek za swoje odkrycia – chodzi przede wszystkim o okresowość pierwiastków – a trochę w wyniku knowań szwedzkich chemików nie otrzymał Nagrody Nobla w 1906 r.

Oczywiście ze wszech na nią miar zasłużył. Nie otrzymał jej też w 1907 r., zresztą w tym właśnie roku zmarł. Ale żył długo i był raczej szczęśliwy. Jego imieniem nazwano jeden z kraterów na Księżycu, planetoidę i radioaktywny, sztucznie wytworzony pierwiastek o liczbie atomowej 101.

Reklama

Czytaj także

null
Kraj

Przelewy już zatrzymane, prokuratorzy są na tropie. Jak odzyskać pieniądze wyprowadzone przez prawicę?

Maszyna ruszyła. Każdy dzień przynosi nowe doniesienia o skali nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, ale właśnie ruszyły realne rozliczenia, w finale pozwalające odebrać nienależnie pobrane publiczne pieniądze. Minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał zespół prokuratorów do zbadania wydatków Funduszu Sprawiedliwości.

Violetta Krasnowska
06.02.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną