Zaczęło się od dwóch kredytów na zakup samochodów, jakie Wojciech Sawicki zaciągnął z synem w 2002 r. Gdy zaczął dokładniej analizować ich warunki, zasady spłat, rosło w nim oburzenie na praktyki banków i ich reklamowe strategie. Większość z nas po oddaniu ostatniej raty o całej sprawie pewnie by zapomniała. Co najwyżej braliby ostrożniej następne pożyczki. Sawicki natomiast rozpoczął krucjatę przeciw finansowym naciągaczom i bezczynności państwa.
Społecznikowskie zacięcie miał w sobie chyba od zawsze, ale walka o – jak sam lubi mówić – „normalność w kredytach” stała się jego pasją. Od kilkunastu lat analizuje reklamy banków zachęcające do rzekomo korzystnych kredytów i wytyka im kłamstwa, uproszczenia czy nadużycia. Równolegle prowadzi niekończącą się korespondencję z politykami i urzędnikami na wszystkich możliwych szczeblach, apelując o ograniczanie kosztów pożyczek i walkę z nieuczciwą reklamą.
Punkt honoru
Kiedy stwierdził, że żadna instytucja w Polsce nie stoi na straży interesu kredytobiorców, postanowił – w geście rozpaczy – wziąć na siebie tę funkcję. Od kilku lat tytułuje się pełniącym obowiązki nieformalnego rzecznika praw kredytobiorcy. Podkreśla, że tylko pełni obowiązki i chętnie z nich zrezygnuje, jeśli państwo go odciąży. – Kiedyś nawet przyszła do mojego mieszkania policja. Nie wiem, kto ich nasłał, ale dopytywali, dlaczego używam takiego tytułu. Wszystko spokojnie im wyjaśniłem. Byli grzeczni i chyba ich przekonałem, bo już nie wrócili. Prokuratura nie wszczęła śledztwa przeciwko mnie – śmieje się Sawicki.
Życiorys ma ciekawy. Z wykształcenia inżynier budownictwa wodnego, prowadził zawsze „podwójne życie”. Z jednej strony pracował w zawodzie, najpierw w firmie Mostostal, a potem w Ministerstwie Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Równocześnie oddawał się pasji – projektował i sprzedawał kalendarze, idąc w ślady ojca. Przez wiele lat przygotowywał coroczne edycje popularnych kalendarzy kieszonkowych TIK i Ewa. Jego wpływ na nasze życie był jakoś znaczący: kontrolując wielkie nakłady kalendarzy, nieformalnie decydował, kiedy wyznaczyć imieniny osobom z mało popularnymi imionami.
W drugiej połowie lat 80. musiał na pewien czas wyjechać z Polski. Groziło mu aresztowanie za współpracę z opozycją, której przekazywał tajne rządowe materiały. W USA założył firmę poligraficzną, z którą wrócił do Polski w 1992 r. Przez kolejnych kilkanaście lat zajmował się działalnością wydawniczą, aż do przejścia na emeryturę. W końcu najważniejsze stało się wspieranie pogubionych kredytobiorców.
Samozwańczy rzecznik praw kredytobiorcy walczy głównie o to, żeby pożyczki były tańsze i udzielane na zrozumiałych zasadach. – W cywilizowanych krajach sprawa jest prosta. Każdy wie, jakie są odsetki od kredytu i ile musi zapłacić bankowi. U nas same odsetki o niczym nie mówią, bo przecież są różne opłaty dodatkowe – prowizja i ubezpieczenie. Banki reklamują pożyczki o niskim oprocentowaniu, a potem do rachunku klienta dopisują wiele dodatkowych kosztów. W efekcie pożyczający wpadają w spiralę długów – tłumaczy Sawicki. Przekonuje, że wskaźnik RRSO (Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania) problemu nie rozwiązuje, bo jest ledwie widoczny w reklamach.
Sawicki za punkt honoru wziął sobie zmuszenie banków, aby te nie oszukiwały przynajmniej w kwestii tzw. całkowitej kwoty kredytu. Przez lata wiele z nich podawało ją razem z opłatami dodatkowymi, więc klient od razu otrzymywał do ręki mniej pieniędzy. Sawicki twierdzi, że po jego interwencjach sporo banków zmieniło swoje regulaminy i podaje całkowitą kwotę jako sumę, którą klient rzeczywiście dostaje do dyspozycji. Jednak niektóre wciąż tak nie robią. I walka trwa.
Tak samo jak druga batalia, którą Sawicki prowadzi z polskimi urzędami. Tylko w ciągu ostatnich czterech lat wysłał w sumie 142 różne pisma. Na jego celowniku znalazły się m.in. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Ministerstwo Finansów, Komisja Nadzoru Finansowego, Najwyższa Izba Kontroli, a nawet prokuratury, od których żąda wszczynania śledztw. Pisma kierowane są również do wszystkich ważnych polityków, z Jarosławem Kaczyńskim na czele. W płomiennych „listach otwartych”, jak je nazywa, Sawicki od lat apeluje o delegalizację lichwy w Polsce. Rządzących oskarża, że godzą się na grabież Polski i tragedie wielu rodzin, bo tolerują łamanie prawa przez instytucje finansowe. Ostatnio wytoczył najcięższe działa. Zagroził, że złoży skargę do Komisji Europejskiej na Polskę za niewypełnienie jednej z unijnych dyrektyw.
Wojciech Sawicki nie ukrywa, że spore nadzieje wiązał z nową władzą, tym bardziej że jej hasła były zgodne z jego oczekiwaniami. Miała zacząć się era działania na rzecz narodu, więc pojawiła się nadzieja, że samozwańczy rzecznik będzie mógł wreszcie odpocząć i zakończyć misję. Ale nową władzą Sawicki jest jeszcze bardziej rozczarowany niż starą. Twierdzi, że jego postulaty nie zostały wysłuchane. Co gorsza, jest po prostu bojkotowany. Za rządów Platformy na jego pisma przynajmniej odpowiadano, a teraz zwyczajnie się je ignoruje. Ale czy może być inaczej, skoro kluczową rolę w nowym rządzie objął Mateusz Morawiecki, do niedawna bankowiec? Sawicki podkreśla, że mu nie ufa, i obiecuje, że będzie się bacznie przyglądał jego działalności. Kilka tygodni temu udało mu się osobiście przekazać wicepremierowi zestaw niewygodnych pytań. Niedawno przyszła odpowiedź. Także Morawiecki panu Wojciechowi nie pomoże.
Władzy Sawicki zarzuca przede wszystkim, że nie ma w Polsce instytucji nadzorującej działalność wszystkich kredytodawców. Ministerstwo Finansów, KNF, NBP czy UOKiK przyznają, że żadne z nich takiej funkcji nie pełni. A skoro banki i firmy pożyczkowe nie mają silnego nadzorcy, o jakim marzy rzecznik, to mogą robić, co chcą. Na szczęście jest jeszcze Komisja Europejska, ostatnia nadzieja Sawickiego. Przyznaje, że trochę mu wstyd donosić na Polskę do Brukseli, ale innej możliwości już nie widzi.
Prośby o ratunek
W zasadzie Sawicki powinien być zadowolony z uchwalonej w ubiegłym roku ustawy, która miała ograniczyć koszty kredytów i pożyczek, do tej pory w ogóle w Polsce nielimitowane. Wprowadziła rzeczywiście górną granicę opłat dodatkowych. Wyliczana jest na podstawie dość skomplikowanej formuły. Koszty kredytu, poza odsetkami, nie mogą przekroczyć sumy 25 proc. wysokości kredytu oraz dodatkowo 30 proc. tej kwoty za każdy rok jego spłaty. Równocześnie istnieje jeszcze jedno ograniczenie – koszty kredytu nigdy nie mogą być wyższe niż pożyczona kwota. Czy takie ograniczenia zadowalają Wojciecha Sawickiego?
– Skądże! To kompletny absurd, bo nadal można udzielać pożyczek na lichwiarskich warunkach. Politycy niczego nie zrozumieli i wprowadzili złudny limit. Złudny, bo wiele bardzo drogich kredytów mieści się teraz w jego zasięgu, czyli jest udzielanych zgodnie z prawem – oburza się Sawicki. Nic dziwnego, że walka musi trwać.
Do Sawickiego piszą załamani kredytobiorcy z prośbą o ratunek albo chociaż o wyjaśnienie, bo niczego nie rozumieją z podpisanych przez siebie umów. A on stara się pomóc, doradzić i przestrzegać. Bierze na siebie rolę, jaką powinna odgrywać polska szkoła, która przez lata w ogóle nie uczyła poruszania się po zdradzieckim świecie finansów. Zresztą tytuł rzecznika to przecież nie tylko zaszczyt, ale i ciężka praca. Do Płocka, gdzie Wojciech Sawicki przeniósł się na emeryturę z Warszawy, przyjeżdżają zatem po radę i pomoc ludzie z całej Polski.
Ofiarą tej społecznikowskiej pasji jest przede wszystkim rodzina. To ona musi ustąpić pola, gdy trzeba pisać kolejny list otwarty czy apel do rządzących. – Mam pięcioro wnuków, ale nie poświęcam im tyle uwagi, co trzeba. Po prostu nie mam na to czasu, pochłania mnie walka o kredytową normalność – przyznaje Sawicki.
Teraz pracuje nad poradnikiem kredytowym, dzięki któremu łatwiej będzie omijać pułapki zastawiane przez banki. Sawicki wyjaśni w nim na przykład, dlaczego banki chętnie oferują kredyty z ratami równymi, a my powinniśmy raczej zaciągać te z ratami malejącymi, bo wówczas zapłacimy znacznie mniej.
Nawet w gorącym sporze o kredyty frankowe Sawicki ma własne poglądy. Zaproponował swoje rozwiązanie – proste i do zastosowania od zaraz. Takie pożyczki trzeba przewalutować po kursie z dnia ich zaciągnięcia, ale oprocentowanie powinno być również stałe, czyli też takie, jak w dniu udzielenia kredytu. Na przewalutowaniu zyskują zatem zadłużeni, ale dzięki wyższemu oprocentowaniu niż to obecne banki też nie powinny czuć się zbytnio poszkodowane. Sawicki nazywa swój pomysł końcem loteryjności w kredytach. Uważa, że wszyscy powinni się na to zgodzić i przestać tracić czas na niepotrzebne dyskusje. Tylko czy ktoś go wreszcie posłucha?
***
Pan Wojciech listy pisze, urzędy odpowiadają (lub nie)
Kancelaria prezydenta Komorowskiego
„Nie jest możliwe podjęcie działań”.
Kancelaria prezydenta Dudy
Brak reakcji
Kancelaria premiera Tuska
„Prezes Rady Ministrów nie jest właściwy w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów”.
Kancelaria premier Kopacz
Brak reakcji
Kancelaria premier Szydło
„Prezes Rady Ministrów nie jest organem właściwym”.
Najwyższa Izba Kontroli
„NIK zidentyfikowała analogiczne nieprawidłowości jak podane przez Pana. Zostały wówczas sporządzone wnioski pokontrolne. Z mocy przepisów prawa ich wykonanie nie jest jednak obowiązkowe”.
Ministerstwo Finansów
„MF nie sprawuje nadzoru nad rynkiem finansowym”.
Komisja Nadzoru Finansowego
„Organem nadzoru nad kredytodawcami jest Prezes UOKiK”.
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
„Z katalogu kompetencji Prezesa UOKiK nie sposób wysunąć wniosku, iż to na Prezesie UOKiK spoczywa obowiązek nadzoru nad trybem udzielania kredytów konsumenckich przez instytucje finansowe”.
Prokuratura Generalna
„W sprawie działalności kredytowej banków Prokurator Generalny nie jest organem właściwym do podjęcia działań”.