Przez wiele miesięcy emocje rozgrzewał TTIP. Ale teraz bardziej powinniśmy martwić się bliźniaczym traktatem CETA, który jest ledwie o krok od wejścia w życie.
CETA to Kompleksowa Ekonomiczna Umowa Handlowa (Comprehensive Economic Trade Agreement). Czyli coś w rodzaju klonu TTIP. Tyle że regulujący relacje pomiędzy Unią Europejską a Kanadą. Z punktu widzenia kapitału nie ma to jednak większego znaczenia, bo firmy działające w USA mogą w każdej chwili przeskoczyć do sąsiedniego kraju klonowego liścia i już w pełni korzystać z dobrodziejstw zliberalizowanego handlu transatlantyckiego.
Podstawowa różnica między TTIP a CETA polega na tym, że ten pierwszy zrobił się zbyt kontrowersyjny. I wygląda na to, że nie wejdzie w życie do końca roku (do czego nawoływali m.in. Angela Merkel i Barack Obama). Ale od czego jest CETA, która została już wynegocjowana i teraz czeka na wejście w życie? Nawet nie tyle czeka, co nerwowo podskakuje w blokach startowych. Wyraz temu dała na początku lipca unijna komisarz Cecilia Malmstrom, która przekazała układ do zatwierdzenia Radzie Unii Europejskiej (to tam, gdzie zasiadają ministrowie krajów członkowskich). I zaproponowała, by układ wszedł w życie bez konieczności żmudnej ratyfikacji przez kraje członkowskie. Wystarczyłaby do tego zgoda Parlamentu Europejskiego.
Spełniło się więc dokładnie to, przed czym od miesięcy ostrzegali krytycy TTIP, dowodzący, że sam proces negocjowania tego arcyważnego układu jest niedemokratyczny. Najpierw bowiem emisariusze rządu USA i Komisji Europejskiej wykuwali go w tajemnicy, a opinia publiczna dowiadywała się o nim tyle, ile zdołali wydobyć pojedynczy europosłowie, organizacje pozarządowe albo media (w maju wyciekła część dokumentów). Negocjatorzy przez cały czas argumentowali jednak w sposób następujący: spokojnie! Najpierw dajcie nam zakończyć rokowania, a potem będziecie mogli się wypowiedzieć. Takie stawianie sprawy sugerowało, że dokument zostanie poddany procedurze ratyfikacyjnej i każdy kraj UE na forum swoich parlamentów (było nie było stanowiących serce nowoczesnej demokracji) będzie mógł zdecydować, czy mu się sprawa podoba, czy też nie.
Problem jednak w tym, że propozycja Malmstrom idzie dokładnie w przeciwnym kierunku, bo głosi (nawet w wersji złagodzonej), że CETA wejdzie w życie natychmiast (do końca 2016 roku), a potem niech sobie parlamenty podebatują. Nie trzeba oczywiście nawet dodawać, że takie rozwiązanie mocno ogranicza szansę przeciwników na zablokowanie układu w całości. I gdzie tu obiecywany czas na demokratyczną refleksję?
Sytuacja jest więc poważna. Tym bardziej, że CETA wcale nie usuwa największych zastrzeżeń podnoszonych w ostatnich miesiącach przez krytyków TTIP. Najważniejszy dotyczy mechanizmu rozsądzania sporów pomiędzy państwami a globalnymi korporacjami. W ostatnich miesiącach pod wpływem presji opinii publicznej negocjatorzy TTIP i CETA przemianowali wprawdzie mechanizm ISDS (Investor-State Dispute Settlement System) na ICS (Investment Court System). W praktyce nie usunęło to jednak podstawowego zagrożenia, które polega na tym, że jeśli globalna korporacja uzna, iż z przyczyn politycznych nie może osiągnąć takiego zysku, jaki sobie założyła, to może skarżyć rządy do międzynarodowych trybunałów. Efekt będzie więc taki, że gdy CETA wejdzie w życie, to w praktyce uniemożliwi jakąkolwiek poważniejszą korektę neoliberalnego modelu gospodarki, który doprowadził Zachód do obecnej stagnacji.
W tym sensie zarówno TTIP, jak i CETA są szalenie anachroniczne. Stanowią bowiem pomnik przedkryzysowego dogmatyzmu i wiary, że im więcej wolnego handlu, tym lepiej dla wszystkich.
W tym kontekście cieszy wynik piątkowego głosowania w polskim Sejmie (tylko dlaczego znowu zdrowo po północy?). Posłowie opozycji (PSL i Kukiz’15) wezwali w nim rząd Beaty Szydło do zajęcia stanowiska w sprawie TTIP, a zwłaszcza znajdującej się o krok od ratyfikacji układu CETA. Spełniając również i nasz postulat, stawiany już w marcu w POLITYCE. Uchwała przeszła pomimo sprzeciwu PO i Nowoczesnej. I bardzo dobrze. Do tej pory bowiem gabinet PiS unikał zajęcia jednoznacznego stanowiska, a wicepremier Morawiecki sprawiał wrażenie, jakby chciał jednocześnie zjeść ciastko i mieć ciastko. Stanowisko rządu poznamy najpewniej dopiero we wrześniu, bo sierpień to czas wakacji parlamentarnych.
W międzyczasie warto przypomnieć, jak z podobnymi problemami zmagają się inni. Ciekawy jest przykład Indii, gdzie rząd poświęcił kilka ostatnich lat na wypracowanie własnego modelu rozstrzygania sporów. Był to efekt nasilających się pozwów, takich jak ten ze strony giganta Vodafone, który kontestował konieczność zapłacenia 2 mld dol. podatku z tytułu przejęcia jednego z konkurentów. Korporacja (działając przez swoją holenderską spółkę córkę) wykorzystała do tego pozwu funkcjonujący od lat 90. układ o wolnym handlu i wspieraniu inwestycji między Holandią a Indiami. Aby uniknąć takich sytuacji w przyszłości, Hindusi przygotowali więc nowy model rozwiązywania sporów na linii państwo-zagraniczny kapitał. Na przykład wyjmując z możliwości arbitrażu kluczowe kwestie: podatki, własność intelektualną czy środki podjęte przez rząd w celu obrony stabilności makroekonomicznej.
Przykład hinduski pokazuje, że model wypracowany w ramach CETA czy TTIP nie jest bezalternatywny. I na pewno daleko mu do optymalności. Powinny o tym pamiętać wszystkie rządy unijne, którym przyjdzie wkrótce zdecydować, co dalej z traktatem CETA.