„Policjantom w Polsce zdarza się stosować tortury wobec zatrzymanych i świadków. Trzeba temu przeciwdziałać, a jednym z rozwiązań jest dostęp do adwokata od momentu zatrzymania” – napisał Rzecznik Praw Obywatelskich do ministra sprawiedliwości.
„Dlaczego musimy o tym rozmawiać? Po pierwsze, konstytucyjny zakaz tortur wynika z doświadczeń przeszłości, z pamięci o tym, co się działo w Berezie Kartuskiej przed wojną, czy w więzieniach stalinowskich” – dowodzi Adam Bodnar. Po czym argumentuje: „Tortury w Polsce dotykają najsłabszych i najuboższych, tych, którzy nie poradzą sobie sami z systemem prawa. Państwo ma wobec nich obowiązki. To im powinno zapewnić pomoc od samego momentu zatrzymania”. I wreszcie: „Tortury pozostawiają w człowieku stały ślad. Proces leczenia traumy jest długotrwały, niszczy zaufanie do państwa”.
Torturom są poddawani nawet świadkowie
Wystąpienie RPO podaje przykłady tortur: bicie po całym ciele – najczęściej pałką w pięty – rażenie paralizatorem po całym ciele, także w miejsca intymne, używanie gazu służbowego, zakładanie worka foliowego na głowę i duszenie, rozbieranie i wystawianie na widok publiczny, grożenie zgwałceniem, podrzucenie narkotyków, sprowokowanie sprawy karnej, pogryzienie przez psa, przyprowadzenie osoby bliskiej i przestrzelenie kolan w trakcie ucieczki, długotrwała izolacja bez kontaktów z rodzicami, zmuszanie do przebywania w powodującej ból pozycji, ściskanie jąder, chwytanie za członka oraz doprowadzenie do poddania się innej czynności seksualnej.
Rzecznik zwraca uwagę, że tortury zwykle nie dotyczą ciężkich przestępstw. Przeciwnie – ofiarami są podejrzani jedynie o wykroczenia i… świadkowie.
Znamienne, że do tortur dochodzi często na początku postępowania, nawet przed pierwszym przesłuchaniem – na komendzie, w czasie transportu, przy zatrzymaniu, w czasie przesłuchań. Tyle że obowiązujące rozwiązania (np. możliwość zbadania zatrzymanego przez lekarza, dostęp do obrońcy, pouczenie o prawach itd.) są niewystarczające, bo policjanci mogą fałszować protokoły, wpisywać nieprawdziwe informacje o stanie zdrowia zatrzymanego, poświadczać nieprawdę, pisząc, że pouczyli o prawach, stosować zmowę milczenia.
Dostęp do pomocy adwokata jest iluzją
Realizacja praw zatrzymanego zależy dziś w dużej mierze od postawy policjanta. Konieczne są dodatkowe gwarancje prawne. Bo zagrożenie dotyczy przecież praktycznie każdego obywatela.
Tymczasem dostęp do pomocy adwokata jest iluzją. Przykładowo: aby wezwać taką pomoc, osoba zatrzymana musi znać nazwisko i telefon adwokata. Nie ma systemu pomocy z urzędu już w momencie zatrzymania. W praktyce więc adwokata „załatwia” zatrzymanemu rodzina. Ale najpierw musi się dowiedzieć, że do zatrzymania doszło, zareagować i znaleźć adwokata. Ten zostaje ustanowiony jako pełnomocnik warunkowo – pełnomocnictwo musi potwierdzić klient. I zdarza się, że policjanci informują na komendzie, że zatrzymany nie chce adwokata.
Zależność jest prosta: tam, gdzie możliwa jest pomoc adwokata, spraw o złe traktowanie jest mniej.
Co też ważne, kodeks karny nie sankcjonuje wprost tortur. Sprawy o pobicie, wymuszanie zeznań i straszenie mogą być najwyżej kwalifikowane jako „nadużycie uprawnień służbowych”. A przecież sprawa jest dużo poważniejsza.