Rodzina Togijczyka skarży się, że nie został on wpuszczony do autokaru z powodu rasistowskich uprzedzeń kierowcy. Łotewski przewoźnik tłumaczy: pasażer nie chciał zapłacić za nadbagaż i zachowywał się „niegrzecznie”. Tymczasem po stronie kierowcy stają Polacy: skoro pasażer był czarnoskóry, kierowca miał prawo mieć obawy.
Dziennikarka i socjolożka Ludwika Włodek opisała historię swego szwagra, który w ostatni piątek na dworcu Warszawa Zachodnia nie został wpuszczony na pokład autokaru linii Ecolines jadącego do Berlina. Mówiący po rosyjsku kierowca miał odmówić „pod pretekstem, że szwagier na pewno ma nóż i jest terrorystą” – napisała Włodek. Pasażer wezwał policję, ale ta nic nie wskórała.
Z Togijczykiem nie można się skontaktować, przez najbliższe trzy tygodnie będzie w podróży. Na lotnisko w Berlinie zdążyła go zawieźć żona Matylda, która opowiada: – Kierowca powiedział wyraźnie policjantom, że go nie weźmie, bo jest niebezpieczny i ma nóż. Policjanci niczego takiego nie stwierdzili i prosili kierowcę, żeby go zabrał. Tak samo ochrona dworca, tak samo pasażerowie, których kierowca i stewardessa trzymali zamkniętych w autokarze.
Jedna z pasażerek autokaru, która chce zachować anonimowość, napisała do rodziny, że jest oburzona postawą kierowcy: „Obsługa kazała nam siedzieć cicho i nie wtrącać się”.
Prawnicy: Nie można dyskryminacyjnie odmawiać komukolwiek usługi
Ci, którzy „nie są rasistami, ale” – pytają, czy można odmówić świadczenia usługi ze względu na kolor skóry czy orientację seksualną klienta. Rok temu próbował na to odpowiedzieć pełnomocnik rządu ds. równego traktowania Wojciech Kaczmarczyk, który oświadczył: „Nie wstydzę się uważać, że swoboda świadczenia usług dotyczy obu stron. Nie sądzę, by prawo powinno coś nakazywać lub zakazywać”.
Ale niezależnie od szokujących poglądów pełnomocnika obowiązujące w Polsce prawo zakazuje dyskryminacji. – Nie można odmawiać komukolwiek usługi świadczonej publicznie ze względu na pochodzenie rasowe, etniczne, kolor skóry – mówi POLITYCE Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar. Tu kluczowa jest ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (czyli tzw. ustawy równościowej). – Tutaj bezpośrednie zastosowanie ma art. 6. tej ustawy. To są przepisy będące wdrożeniem Dyrektywy UE 2000/43 o zakazie dyskryminacji rasowej – wyjaśnia Bodnar, który z własnej inicjatywy zainteresował się sprawą Togijczyka.
Także Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego zaoferowało pooszkodowanemu bezpłatną pomoc prawną. – I jeśli będzie takie jego życzenie, poprowadzimy proces sądowy w tej sprawie – zapowiada dr Krzysztof Śmiszek z PTPA. Prawnicy uważają, że mężczyzna może złożyć pozew o odszkodowanie i zadośćuczynienie za odmowę wykonanania usługi.
Jak dodaje Śmiszek, jeśli działania usługodawcy były motywowane kolorem skóry klienta, można mówić o rasizmie i dykryminacji. A to wypełnia nie tylko znamiona art. 138. Kodeksu wykroczeń, ale właśnie tzw. ustawy równościowej. Przyjęta w 2010 r. ustawa zakazuje dyskryminacji z powodu rasy i pochodzenia etnicznego w dostępie do dóbr i usług publicznie dostępnych. – Taką usługą jest usługa transportowa. Ustawa przewiduje odpowiedzialność cywilną usługodawców za działania dyskryminacyjne – tłumaczy Krzysztof Śmiszek. Co ważne, w postępowaniu o dyskryminację prawo przewiduje przeniesienie ciężaru dowodu na pozwanego. – Zatem to przewoźnik będzie musiał udowodnić, że miał obiektywne powody, aby uznać kolor skóry pasażera za wystarczający powód, żeby odmówić usługi – mówi Śmiszek. – Nie wróżę tu sukcesu w przekonaniu sądu, że kolor skóry może być takim powodem.
Przewoźnik: Gdyby zapłacił za bagaż, tobyśmy go wzięli
Ale przewoźnik raczej nie będzie próbował takiej argumentacji. O sprawie wie już centrala firmy na Łotwie i widzi ją zupełnie inaczej. – Pasażera nie wpuszczono wyłącznie ze względu na złamanie regulaminu i warunków przewozu osób i bagażu. Innego powodu nie było – mówi POLITYCE Jegor Ribzamen z zarządu firmy.
Twierdzi, że pasażer przekroczył bezpłatny limit i nie chciał zapłacić za nadbagaż. Matylda: – Bagaż był regulaminowy, wystarczyło dopłacić. Kierowca, zamiast to mężowi wytłumaczyć, zaczął na niego krzyczeć.
Zdaniem przewoźnika pasażer miał zachowywać się „prowokacyjnie” i przeszkadzać w pracy załodze. – Sporządzono raport i zebrano podpisy innych pasażerów, którzy poświadczają niewłaściwe zachowanie tego człowieka – twierdzi Ribzamen.
Ale do rodziny odezwali się za to pasażerowie, którzy mówią, że proponowali kierowcy: sami zapłacimy za jego bagaż, byleby ten człowiek mógł pojechać. Matylda: – Kazano im się nie wtrącać.
Czy kierowca miał prawo nie wpuścić pasażera na pokład? – Jesteśmy zdania, ze załoga autokaru ma prawo odmówić podróży pasażerowi, niezależnie od jego narodowości, wieku, koloru skóry albo miejsca pracy, jeśli tylko zachowuje się on w sposób nieodpowiedni i narusza regulamin przwozu – wyjaśnia Ribzamen. Regulamin Ecolines określa, że można odmówić pasażerowi przejazdu w określonych przypadkach: gdy utrudnia on pracę załodzie, zakłóca spokój pasażerów lub stwarza zagrożenie dla otoczenia. „Jeżeli pasażer stawia się do punktu odjazdu w brudnej odzieży, w stanie nietrzeźwym (w stanie wskazującym na spożycie alkoholu/środków odurzających) lub w inny sposób szkodzi, ogranicza komfort jazdy pozostałych pasażerów, zachowuje się w sposób nieodpowiedni, agresywny, podejrzany lub nie ma przy sobie dokumentów potrzebnych do przekroczenia granicy, Przewoźnik ma prawo jednostronnie zerwać umowę i nie przyjąć pasażera na pokład autobusu” – czytamy w regulaminie.
Rodzina Togijczyka uważa, że żadna z tych przesłanek nie była spełniona.
Pierwsze plony polityki nienawiści
Sprawa znajdzie zapewne swoje rozstrzygnięcie przed sądem, a to będzie trwało. Tymczasem już teraz widać, że cenę za rasistowską i ksenofobiczną histerię rządu płacą w Polsce przypadkowi cudzoziemcy. To dla sprawujących władzę politycznie opłacalne, ale tylko na krótką metę. Lada moment ten wektor się odwróci i będą ją płacić za granicą przypadkowi Polacy.
Co robi rząd, by to powstrzymać? Niewiele, raczej podsyca lęki i hołubi ksenofobię. W efekcie w historii o kierowcy, który miał bać się czarnoskórego pasażera, wielu Polaków staje po stronie uprzedzeń i rasizmu. Mówią, że wcale się kierowcy nie dziwią. Imigranci, ludzie innego koloru skóry i wyznania łączą się w ich umysłach w figurę terrorysty. Posługując się nią, wspominają, jak to kiedyś jechali w pociągu obok czarnoskórego pasażera, który w dodatku czytał w gazecie o zamachach. Mówią, że modlili się, by ten człowiek jak najprędzej wysiadł.
Ja też wspominam, jak w wakacje jechałam autokarem do Przemyśla dokumentować reportaż o tym, jak Polacy plują Ukraińcom w okna. Przy oknie usiadł czarnoskóry chłopak, skulony, ze spuszczoną głową. Mijający go ludzie wydymali wargi i posyłali długie spojrzenia. Ostentacyjnie siadali, zostawiając wokół chłopaka kilka wolnych rzędów. Wzięłam torbę i dosiadłam się do niego. Inni pasażerowie nadal siedzieli ściśnięci, miejsca wokół nas do końca zostały puste.
Wyobrażam sobie, że historia Togijczyka z Dworca Zachodniego mogłaby mieć inne zakończenie, gdyby w autobusie też ktoś wstał ze swojego fotela. Kierowca był jeden, a pasażerów kilkudziesięciu. Takich sytuacji będziemy mieli coraz więcej. Nie o wszystkich napiszą gazety i będzie huczał Facebook, ale to nie znaczy, że możemy sobie jeszcze pozwolić na luksus niezajęcia stanowiska.