Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Świat

Wiktor bez wiktorii

Ukraina przed drugą turą wyborów prezydenckich

Wiktora Juszczenkę obciąża się dziś, że roztrwonił ukraińskie pięć minut Wiktora Juszczenkę obciąża się dziś, że roztrwonił ukraińskie pięć minut Gleb Garanich / Forum
Porażka Wiktora Juszczenki to z pewnością koniec pewnego typu stosunków wzajemnych Polski i Ukrainy. Postawiliśmy na złego konia?

Juszczenko miał odmienić Ukrainę. Obiecał ostro zabiegać o członkostwo w Unii oraz wprowadzić kraj do NATO. Był dla nas gwarantem demokratyzacji. Wydawało się, że będzie pełnić urząd przez dwie kadencje, połączy Ukraińców i różne Ukrainy. Dzisiejszy wynik wyborczy – ledwie 5 proc. z górką – to prawdziwa klęska. Juszczenko przegrał nawet we Lwowie, gdzie jego pozycja wydawała się niezachwiana: Lwów głosował na Tymoszenko. Zakarpacie, które go popierało, zagłosowało na Wiktora Janukowycza. A na wschodzie, w Doniecku, dostał zaledwie 0,3 proc. głosów. Wschód go nienawidzi – jak całego obozu pomarańczowych – za kryzys, spadek produkcji, zadłużenie kraju i budżetu.

Biografia polityczna Juszczenki to sukcesy i porażki. Z namaszczenia Kuczmy został szefem narodowego banku, a potem premierem. To on zastąpił sowieckiego rubla hrywną. Jako premier rządu nie mógł nie dostrzegać korupcji, łamania prawa, ograniczania wolności prasy, antydemokratycznych zachowań ówczesnego prezydenta. A jednak, gdy opozycja domagała się dymisji, opowiedział się przeciwko antykuczmowskim protestom. Kiedy Kuczma wkrótce wyrzucił go z rządowej posady, Juszczenko stworzył blok Nasza Ukraina, zwyciężył w wyborach parlamentarnych w 2002 r., w parlamencie stanął na czele opozycji.

Spłowiały zachwyt

Z prawdziwą determinacją walczył raz w życiu – o prezydenturę. Próba otrucia go w kampanii wyborczej w 2004 r. zmobilizowała Juszczenkę, pomarańczowi mieli zbudować lepszą, demokratyczną Ukrainę. Gdy został prezydentem, uwierzył, że to dla niego ludzie wyszli na kijowski Majdan, zachwycił się zwycięstwem, sobą i funkcją głowy państwa. Obietnice uleciały, za to bezzwłocznie obdzielono stanowiskami rodzinę i znajomych. Na Ukrainie zwycięzców się nie rozlicza, prezydent wierzył, że ta zasada obejmie także jego.

Juszczenko obiecywał na Majdanie, że władza i biznes nigdy już nie będą łączone w jednym ręku. A miał swoich oligarchów jak poprzednik. Niedawno na stanowisko ministra spraw zagranicznych powołał Petra Poroszenkę, ukraińskiego króla czekolady i swego kuma. Kiedy obejmował rządy, miał blisko 50-procentowe poparcie, a dalsze 24 proc. Ukraińców deklarowało przychylność dla Juszczenki i pomarańczowych. Kończy z wynikiem najniższym ze wszystkich prezydentów.

To chyba najbardziej szkodzi Ukrainie w oczach Zachodu: nieklarowność reguł, nierzetelność, korupcja i społeczna tolerancja dla takich zachowań. Ukraińcy nie wstydzą się, że umieją mieszać benzynę z wodą, kraść gaz, nie płacić podatków. Mówią ironicznie, że to kapitał, z jakim zmierzają do Europy. Europa tymczasem, zachwycona zrazu pomarańczowym zrywem, odwagą Juszczenki, warkoczem i brylantami Julii Tymoszenko, powoli przytomniała. Fascynacja bladła. To, że prezydent roztrwonił ukraińskie pięć minut, obciąża dziś Juszczenkę. Naiwnie sądził, że zachwyt potrwa wiecznie?

Część polityków zarzuca Juszczence lenistwo. Inni uważają, że kierowanie państwem i polityka niewiele go obchodzą. Żyje w swoim świecie, czyta książki historyczne, nie spieszy się, woli doglądać pasiekę, niż zaprzątać sobie głowę kryzysem ekonomicznym.

Prezydenturze Juszczenki towarzyszył permanentny kryzys polityczny. Przedterminowe wybory parlamentarne, klejenie i rozwiązanie pomarańczowej koalicji, zakulisowe rozmowy z Wiktorem Janukowyczem, którego wcześniej nazywał kryminalistą. I wreszcie – konflikt z Julią Tymoszenko, tak bezpardonowy, bez liczenia się z interesem kraju i autorytetem państwa, że musiał wywołać niechęć wyborców i rozczarowanie w Warszawie i Brukseli. Z czasem Europa przywykła do ukraińskiego bezhołowia, ale też przestała traktować Juszczenkę jak poważnego partnera.

Nawet ubiegłoroczny kryzys gazowy zjednoczył ich tylko na chwilę. Pokłócili się o pieniądze na budowę stadionu narodowego na Euro 2012. Prezydent oskarżał Tymoszenko o działanie na rzecz Kremla i zdradę interesów państwowych. Nieustannie groził rozwiązaniem parlamentu i nowymi wyborami. Kiedy jednak to zrobił, parlament pracował dalej i prezydent musiał się wycofać rakiem, zawieszając dekret. Dziś ta decyzja może się okazać zgubna: jeśli wybory prezydenckie wygra Wiktor Janukowycz, zapewne odwiesi dekret i doprowadzi do usunięcia Tymoszenko.

To prawda, że podłożem sporów, oprócz zawiści i nienawiści, które kryły się pod udawaną przyjaźnią obojga, pozostaje konstytucja Ukrainy. Zmieniona w pośpiechu w 2004 r. dla doraźnych potrzeb, ograniczyła władzę prezydencką na rzecz rządu, zmieniając system polityczny z prezydenckiego na parlamentarno-prezydencki. Praktycznie istnieją dwie struktury, działające niezależnie: jedna zarządzana przez prezydenta, druga przez premiera. Przy dobrych układach wzajemnych mogłyby się wspierać. Przy złych – jak między Wiktorem i Julią – dezorganizowały i wiązały ręce.

Jedno się nie zmieniło: nienawiść Władimira Putina do Juszczenki. Za zwycięstwo w pomarańczowej rewolucji, za podziw i przychylność Zachodu, za zaangażowanie w konflikt gruziński i bliskie stosunki z gruzińskim prezydentem Saakaszwilim, który jest zresztą ojcem chrzestnym najmłodszego dziecka Juszczenki. Gdyby Juszczenko miał poparcie Putina, mógłby pewnie serio myśleć o drugiej kadencji. Rosja, jeśli mogła, destabilizowała polityczną scenę, choćby grożąc zakręceniem gazowego kurka i żądając bezwzględnie terminowych płatności za zakontraktowany surowiec. Walka pomarańczowych była jej na rękę.

Ukraina patrzy na Zachód

A jednak Ukraina, jaką zostawia Juszczenko, jest inną Ukrainą. Może dlatego, że wyłoniła się klasa średnia, która sprawdziła swe siły podczas pomarańczowej rewolucji. Nie jest jeszcze tak silna i światła, by zapewnić krajowi stabilność, ale jest coraz zamożniejsza i zwrócona ku Zachodowi, gdzie często prowadzi swoje interesy, kształci dzieci, spędza wakacje. To ona – czy władza tego chce, czy nie – popycha Ukrainę w kierunku zachodnim. Na razie urzeka ją blichtr, Europa to drogie auta i markowe stroje, rzadziej standardy i obywatelskie obowiązki. Ale prozachodni trend trudno będzie odwrócić.

Po drugie Juszczenko jest ideowcem. Sam przyznaje, że są wartości, jakich się nie wyrzeknie. Jego zasługą jest praca na rzecz rozbudzenia świadomości historycznej i tożsamości narodowej, jakie wytępił radziecki system.

Prezydent uświadomił, jaką rolę w historii Ukrainy odegrał stalinizm: Wielki Głód, deportacje, terror, śmierć kilku milionów obywateli. Dziś zabiega o uznanie Wielkiego Głodu za ludobójstwo. Tego też Kreml nie może mu darować.

Na zachodzie kraju stanęły pomniki Stepana Bandery, Romana Szuchewycza, Kłyma Sawura. Członkowie UPA otrzymali uprawnienia kombatanckie. Już na walizkach, Juszczenko pośmiertnie odznaczył Banderę najwyższym odznaczeniem państwowym, uznając go za bohatera narodowego. W Polsce stosunek do Bandery i UPA jest krytyczny. Juszczenko stara się więc polskiego wątku nie dotykać. Podkreśla wyłącznie rolę UPA w walce o niezależność i samostanowienie. Ukraiński zachód jest mu wdzięczny. Wschód potępia politykę historyczną prezydenta. Ale jeszcze do niedawna młodzi Ukraińcy w ogóle nie znali swej historii.

W ludziach jest rozczarowanie i złość, a teraz nie boją się mówić. Wprawdzie ukraińskie media, telewizja, radio, gazety są zależne od polityków i oligarchów, bo są ich własnością, a telewizja nie jest publiczna, jak obiecywał prezydent. Ale za krytykę władzy nikt nie zginął, jak kiedyś Georgij Gongadze.

Do Europy przybliżyło Ukrainę członkostwo w WTO, negocjowane przez kilkanaście lat. Rozmowy o pogłębionej strefie wolnego handlu, nazywane umową stowarzyszeniową z Unią, idą jak po grudzie. Być może Europa powinna dać Ukrainie wyraźny sygnał, czego nie zrobiła. Choć trudno krytykować Brukselę: Kijów solennie na takie traktowanie zapracował.

Członkostwo w NATO już chyba przestało kogokolwiek obchodzić, polityków i obywateli. W dodatku na terytorium kraju wciąż stacjonują rosyjskie wojska i pozostaną do 2017 r., co praktycznie wyklucza przystąpienie do Sojuszu. Poparcie dla projektu regularnie spada i prezydent nie potrafił tych tendencji odmienić. Zresztą przestał się o to starać.

Interes Polski

W Kijowie mówiło się, że Polska nie może Ukrainie niczego załatwić. Nie powiodło się w sprawie rurociągu Odessa–Brody–Gdańsk. Jedynie Przemysłowy Związek Donbasu, donieckiego oligarchy Siergieja Taruty, otrzymał zgodę na zakup Huty Częstochowa i gdańskiej stoczni. Dziś Taruta sprzedał Rosjanom pakiet udziałów w firmie, wpuszczając do Polski rosyjski kapitał tylnymi drzwiami.

Relacje Juszczenki i Lecha Kaczyńskiego można nazwać polityczną przyjaźnią, wypełnioną wspólną wyprawą do Gruzji i poparciem dla Saakaszwilego. Ryzykownym także dlatego, że gruziński prezydent stracił poparcie we własnym kraju. Podobnie zresztą jak prezydent Ukrainy. Ale nasz interes, by Ukraina stała się państwem silnym, demokratycznym i zwróconym na Zachód, jest dziś taki sam jak na początku władzy pomarańczowych.

Nie wiadomo, kto zostanie prezydentem Ukrainy. Jeśli Julia Tymoszenko, to kontakty powinny być łatwiejsze, bo Julia nie jest nową twarzą w polityce. Okaże się, czy jej prozachodnie deklaracje były tylko grą ze względu na doraźne interesy kraju.

Jeśli to będzie Wiktor Janukowycz, też nie katastrofa. Mamy Euro 2012 i Partnerstwo Wschodnie, możemy wspierać Ukrainę w rozmowach z Brukselą, bo nasze doświadczenie jest dziś większe. Mamy wspólne interesy energetyczne. Oraz sąsiedztwo Rosji: nasze relacje z Ukrainą muszą być wolne od obaw, że to się nie spodoba w Moskwie. Ale nie mogą też być budowane przeciwko Rosji. Polska powinna zabiegać o stanowisko ambasadora Unii w Kijowie. A dziś w walkę polityczną nad Dnieprem lepiej się już nie mieszajmy.

 

Więcej na ten temat
Reklama

Warte przeczytania

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną