Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Świat

Świat bez broni jądrowej – szansa czy mrzonka?

Nowy układ o broni jądrowej

x-ray delta one / Flickr CC by SA
Rok temu Obama przedstawił swą wizję świata, wolnego od broni jądrowej i opowiedział się za prawem ludzi na całym świecie do życia bez lęku przed nuklearną zagładą. Podpisanie nowego układu START – to pierwszy krok na drodze do tej wizji. Ale czy nowy układ, podpisany przez prezydentów Obamę i Miediediewa, to istotnie kamień milowy na drodze do świata bez broni jądrowej? Czy też – jak uważają sceptycy – gest bez znaczenia, bo głowic pozostałych po redukcji starczy aż nadto do zniszczenia życia na Ziemi?

Nowy traktat zastępuje poprzedni, z 1991 roku, który wygasł już w grudniu ub.r. Rokowania w tej sprawie trwały od wielu miesięcy; przeszkodą z punktu widzenia Moskwy były amerykańskie plany systemu antyrakietowego (tzw. „tarczy”) w pobliżu rosyjskich granic.

Innym ważnym krokiem nowej administracji USA będzie radykalna zmiana strategii w kwestii stosowania broni jądrowej. Obama zapowiedział, że USA nigdy – nawet w przypadku ataku  - nie zastosują tej broni wobec państwa, które samo nie posiada broni jądrowej i przystąpiło do układu o jej nierozprzestrzenianiu. Jest to zarazem wyraźne ostrzeżenie pod adresem Iranu i Korei Płn., których to ograniczenie nie obejmuje.

Ludzkość stoi dziś przed podwójnym wyzwaniem: jeśli chcemy świata bez broni atomowej, najpierw musimy ocalić istniejący ład nuklearny. I odwrotnie: perspektywa świata bez atomu jest warunkiem koniecznym dla utrzymania obecnego porządku.

Ład nuklearny, który stanowi centralny element systemu bezpieczeństwa międzynarodowego, stoi dziś na krawędzi rozpadu. Jak dotychczas udało się ograniczyć liczbę członków światowego klubu atomowego. W myśl zapisów Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) do posiadania arsenałów atomowych uprawnione są USA, Rosja, Francja, Wielka Brytania i Chiny. Pozostałe kraje – za wyjątkiem trzech (Indii, Pakistanu i Izraela) – zobowiązały się do wyrzeczenia się planów budowy bomby atomowej, aby zapobiec regionalnym wyścigom zbrojeń jądrowych.

Państwa nienuklearne wymogły na potęgach atomowych dwa istotne ustępstwa: obietnicę rozbrojenia jądrowego oraz zapewnienie wolnego dostępu do korzystania z energii atomowej w celach pokojowych. Obecnie jednak fundamentom ładu nuklearnego grozi erozja. Wskazać by tu można wiele powodów, m.in. programy atomowe Korei Północnej i Iranu, jak i różnice zdań wśród państw-sygnatariuszy NPT w kwestiach rozbrojenia atomowego. Z tego względu – aby zapobiec narastającemu zagrożeniu wojną atomową – należy najpierw dopilnować, by państwa przestrzegały postanowień NPT. W perspektywie długoterminowej celem powinno być natomiast przełamanie ładu nuklearnego poprzez całkowitą likwidację broni jądrowej.

Podpisania i ratyfikacji NPT konsekwentnie odmawiają Indie i Pakistan. W 1998 r. przeprowadziły one serię pokazowych prób jądrowych, demonstrując tym samym, że są w stanie wytworzyć broń atomową. Mimo sankcji nałożonych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ państwom tym udało się wejść do klubu atomowego tylnymi drzwiami. W wyniku starań USA Indiom przyznano nawet status specjalny – mogą one otrzymywać wsparcie z zagranicy w pracach nad pokojowym wykorzystaniem energii atomowej. Ten przywilej przysługuje zwykle jedynie państwom nienuklearnym, które poddały się pełnej kontroli Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA).

Przypadkiem szczególnym jest także Izrael, który jak dotąd nie podpisał NPT. Od końca lat 60. znajduje się on w posiadaniu broni jądrowej, choć jak dotąd faktu tego oficjalnie nie potwierdzono. Z uwagi na restrykcyjną politykę informacyjną w sprawach nuklearnych nie istnieją żadne sprawdzone informacje na temat rodzaju broni i rozmiarów izraelskiego arsenału atomowego.

Wreszcie Korea Północna. Mimo ratyfikacji NPT przywódcy tamtejszej dyktatury klanowej kontynuowali prace nad wojskowym programem atomowym, a ponadto dwukrotnie przeprowadzili próby z bronią jądrową (ostatnio w maju 2009 r.). Phenian został złapany na gorącym uczynku przez inspektorów MAEA już na początku lat 90. Mimo wysiłków podejmowanych wielokrotnie przez wspólnotę międzynarodową pod przywództwem kolejnych rządów amerykańskich jak dotąd nie udało się odwieść Korei od budowy bomby atomowej. W 2003 r. kraj ten, niemal całkowicie odizolowany od reszty świata, wystąpił z NPT. Dziś wydaje się nad wyraz wątpliwe, by miał on kiedykolwiek wstąpić na ścieżkę rozbrojenia.

Iran – kropla, która przepełni czarę?

Wyjąwszy tych kilku dezerterów, jak dotąd udawało się z grubsza utrzymać ład nuklearny na świecie. Kroplą, która może wkrótce przepełnić czarę, jest irański program zbrojeń nuklearnych. Według wszelkiego prawdopodobieństwa cywilny program atomowy posłużył Teheranowi jako przykrywka dla prac zmierzających do budowy bomby atomowej. Wbrew sankcjom i rezolucjom Rady Bezpieczeństwa ONZ Iran kontynuował proces wzbogacania uranu, a także w dalszym ciągu prowadził intensywne prace konstrukcyjne nad bojowymi głowicami nuklearnymi i odpowiednimi mechanizmami zapłonowymi.

Zapytać należałoby oczywiście, dlaczego to właśnie Iran stanowi tak poważne zagrożenie dla ładu nuklearnego. Otóż kraj ten byłby drugim po Korei Północnej państwem-sygnatariuszem NPT, które utorowało sobie drogę do produkcji bomby atomowej. I tu rodzi się pytanie: czy układ, którego nadrzędnym celem jest zapobieżenie rozprzestrzenianiu broni jądrowej, ma jeszcze rację bytu w sytuacji, kiedy jego strony działają wbrew przyjętym zobowiązaniom i budują bombę? Tę zasadniczą kwestię poruszył między innymi prezydent USA Barack Obama w Pradze w kwietniu 2009 r. W przemówieniu dotyczącym całkowitego wyrzeczenia się broni atomowej podkreślił on z całą mocą, że przepisy są po to, aby ich przestrzegać, wszelkie uchybienia należy karać, zaś zobowiązania słowne muszą mieć moc wiążącą.

W takich warunkach nietrudno wyobrazić sobie najczarniejszy scenariusz wydarzeń. Wieść o bombie atomowej w posiadaniu Iranu mogłaby wywołać niebezpieczny wyścig zbrojeń nuklearnych w regionie Bliskiego i Środkowego Wschodu. Wśród kandydatów potencjalnie zainteresowanych stworzeniem własnego arsenału jądrowego wymienia się Arabię Saudyjską, Egipt i Turcję. Nie należy tu zakładać automatyzmu. Żadnemu z wymienionych krajów nie przyszłoby łatwo własnymi siłami skonstruować bombę lub wejść w jej posiadanie inną drogą. Takiego ryzyka nie można jednak wykluczyć – zwłaszcza gdyby w obliczu zagrożenia nuklearnego ze strony Iranu Izrael zdecydowałby się zmienić swą dotychczasową politykę i oficjalnie przystąpił do rozbudowy arsenału celem odstraszenia wrogów.

Pojawienie się nowych mocarstw atomowych na Bliskim Wschodzie mogłoby się z kolei odbić na rozkładzie sił w Azji Wschodniej. Japonia, Korea Południowa i inne państwa sprzymierzone z USA objęte są gwarancjami bezpieczeństwa Waszyngtonu. Gdyby jednak okazało się, że zapisy NPT zostały naruszone, należy liczyć się z tym, że kraje te – w obliczu potęgi atomowej Chin oraz pęczniejących magazynów broni nuklearnej w Korei Północnej – mogłyby podjąć decyzję o zafundowaniu sobie własnych środków odstraszających. Krótko mówiąc, dążenie do utrzymania ładu nuklearnego na świecie w sytuacji, gdy Iran łamie postanowienia NPT i jednoznacznie obiera kurs na budowę bomby atomowej, może wkrótce okazać się iluzją.

Świadomość niebezpieczeństw, rysujących się na horyzoncie, wciąż jeszcze jest stosunkowo niewielka. Owszem, z ust polityków często padają ostre słowa. W białej księdze polityki obronnej przyjętej przez rząd niemiecki w 2006 r. o rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i jej nośników mówi się jako o potencjalnie najpoważniejszym zagrożeniu dla bezpieczeństwa na świecie, a tym samym największym wyzwaniu politycznym stojącym przed wspólnotą międzynarodową. Jednak dyskusja o tym, jak stawić czoło temu zagrożeniu, toczy się niemrawo. Na pierwszy plan wysuwają się raczej kwestie takie jak zmiany klimatyczne, kryzys gospodarczy czy wojna w Afganistanie. Owszem, sprawy te są niezwykle istotne, jednak – paradoksalnie – prawie zawsze pomija się fakt, że są one ściśle powiązane z problemami nuklearnymi.

Spójrzmy chociażby na zmiany klimatyczne. Przemysł jądrowy coraz częściej powołuje się na konieczność ochrony środowiska naturalnego jako argument przemawiający za „renesansem energii jądrowej”. W ten sposób niczym na srebrnej tacy podsuwa on państwom wygodne uzasadnienie do budowy elektrowni atomowych. Zastanówmy się jednak, co by się stało, gdyby nagle przestały obowiązywać zasady obecnego ładu nuklearnego na świecie. W pierwszej kolejności znikłyby wszelkie środki nadzorcze będące w gestii MAEA, mające zapobiegać sytuacji, kiedy obiekty atomowe o przeznaczeniu pokojowym zostałyby wykorzystane do celów bojowych. W tego typu spekulacjach można posunąć się zresztą znacznie dalej. Dyskusja nad problemem ocieplenia globalnego z pewnością nabrałaby zupełnie nowych wymiarów po wojnie atomowej. Z kolei eskalacja konfliktu wokół irańskiego programu atomowego mogłaby doprowadzić do dramatycznego zaostrzenia kryzysu gospodarczego na świecie. Gdyby Afganistan na powrót wpadł w ręce talibów, w zagroziłoby to stabilności Pakistanu. Biorąc pod uwagę tamtejszy arsenał jądrowy, nam wszystkim nie na rękę byłyby rządy ekstremistów w tym kraju.

To nie przypadek, że tego typu zależności często pomija się milczeniem. W trakcie zimnej wojny żadne z państw nie zdecydowało się użyć broni jądrowej – działała bowiem strategia odstraszania. Po upadku muru berlińskiego uznano natomiast, że atomowy miecz Damoklesa można umieścić w archiwach. Już za czasów konfrontacji między blokiem wschodnim i zachodnim przyzwyczailiśmy się traktować groźbę ataku atomowego jako coś nieprawdopodobnego. Takie podejście do sprawy jest jednak nie tylko naiwne, ale i nierozważne. Jeśli założyć, że użycie broni atomowej znajduje się poza wszelkim prawdopodobieństwem, wtedy faktycznie nie musimy obawiać się konfliktu nuklearnego. Skąd jednak gwarancja, że tak jest rzeczywiście?

Uznanie ataku nuklearnego za niemożliwy niesie pewne ryzyko – uruchamia ono bowiem groźną logikę. Jej punktem wyjścia jest przekonanie, że procesu rozprzestrzeniania broni atomowej nie da się powstrzymać. Nie należy się tym jednak zbytnio martwić, ponieważ z tej broni i tak nikt nigdy nie skorzysta. Przed tego typu fatalistycznym tokiem rozumowania Obama przestrzegał w Pradze. Jeśli pogodzimy się z faktem, że na świecie jest coraz więcej państw dysponujących bronią jądrową - nawoływał Obama - będzie się to równało z przyznaniem, że jej użycie jest w gruncie rzeczy nieuniknione. Prezydent USA najwyraźniej nie jest do końca przekonany co do niemożliwości konfliktu atomowego – i niewykluczone, że ma ku temu dobre powody.

Strategia odstraszania

Strategia wzajemnego odstraszania często bywa traktowana niczym lek na całe zło. Takie podejście jest jednak krótkowzroczne. O wiele bardziej przydatna byłaby natomiast trzeźwa ocena jej prawdziwej przydatności. Dopiero kiedy zrozumiemy, po jak cienkim lodzie stąpaliśmy dotychczas w sprawach atomowych, będziemy w stanie zdobyć się na opór wobec grożącego nam załamania ładu nuklearnego.

Po pierwsze, tak naprawdę nie wiemy, czy mechanizm odstraszania atomowego działa w praktyce. Posługując się zasadami logiki, nie da się bowiem dowieść, dlaczego nie doszło do jakiegoś zdarzenia – w tym wypadku do wojny między blokiem wschodnim i zachodnim. Założenie, że groźba eskalacji konfliktu wymusiła na obydwu stronach daleko posuniętą ostrożność, jest oczywiście bardzo prawdopodobne. Na tej podstawie nie można jednak wnioskować, czy i w jakim stopniu strategia odstraszania sprawdziłaby się w innych warunkach, ani jak zadziała w przyszłości. Ponadto nie jest tajemnicą, że w konfrontacji między Wschodem i Zachodem do katastrofy nuklearnej nie doszło tylko dzięki kilku szczęśliwym zbiegom okoliczności. Sprawa stała na ostrzu noża zwłaszcza w trakcie kryzysu kubańskiego.

Kryzys ten, jak podkreślają historycy, dał początek bardzo ciekawemu procesowi zbliżenia między mocarstwami atomowymi, określanego jako „wzajemne uczenie się nuklearne”. Obydwie strony zrozumiały, że mimo rywalizacji muszą również w pewnym stopniu się komunikować i współpracować – w przeciwnym wypadku grozi im obopólna zagłada. W tej atmosferze narodziła się idea dialogu rozbrojeniowego, który prowadzony był w latach 70. i 80. Do znacznego zmniejszenia arsenałów nuklearnych doszło co prawda dopiero w momencie, kiedy powolnemu rozkładowi ulegał polityczny trzon konfliktu. Wcześniejsze rozmowy i konsultacje przyczyniły się jednak do lepszego zrozumienia strategii i doktryn stosowanych przez przeciwnika. Obydwa bloki przywiązywały również dużą wagę do stworzenia jasnych struktur decyzyjnych i kontrolnych, aby nie dopuścić do użycia broni jądrowej, które byłoby niezamierzone lub oparte na błędnych informacjach. Po aferze Watergate w USA przedsięwzięto nawet ponoć kroki, uniemożliwiające wciśnięcie słynnego guzika przez prezydenta, który stracił poczytalność. Obecnie jednak jest nad wyraz wątpliwe, by mocarstwa atomowe na Bliskim i Środkowym Wschodzie były gotowe pójść drogą „wzajemnego uczenia się nuklearnego”.

Niektórzy eksperci oceniają, że Indie i Pakistan znalazły się już na ścieżce porozumienia. Od czasu prób z bronią nuklearną sytuacja w Azji Południowej uległa chwilowej stabilizacji. W 1999 r. między krajami rozgorzał jednak nowy konflikt – wojna o Kargil. Islamabad uznał wówczas najwyraźniej, że może pozwolić sobie na agresję drogą konwencjonalną, gdyż Indie nie wezmą na siebie ryzyka, by odpowiedzieć atakiem nuklearnym.

Od tamtego czasu obydwa państwa wdały się w atomowy wyścig zbrojeń. Co więcej, Indie ogłosiły, że w razie kolejnych sąsiedzkich prowokacji przygranicznych ich wojska wkroczą na teren Pakistanu, aby dać wreszcie nauczkę nielubianemu sąsiadowi. Czy tak wyglądają stabilne stosunki między mocarstwami atomowymi? W świecie, gdzie coraz więcej państw dysponuje bronią jądrową, na większą stabilność nie ma jednak co liczyć. Wręcz przeciwnie, jeśli do rosnącej ilości aktorów na światowej scenie nuklearnej, poróżnionych w wielu kwestiach, dodamy niestabilną sytuację polityczną i brak umiejętności współpracy, otrzymamy receptę na mieszankę wybuchową.

 

Jak ocalić ład nuklearny: plan w siedmiu punktach

Jakie kroki należy zatem podjąć, by ocalić ład nuklearny na świecie? Jaką rolę w tym procesie odegrać mogłyby Niemcy? Odpowiedź przedstawiono w siedmiu punktach poniżej.

1. Kary dla łamiących zasady

Najistotniejszą obecnie kwestią jest jasne postawienie sprawy, że każde naruszenie prawnie obowiązujących zasad dotyczących rezygnacji z broni atomowej będzie karane – nawet w przypadku, gdy dany kraj wycofa się z NPT. Dotyczy to w pierwszym rzędzie Korei Północnej. Niemcy i ich europejscy partnerzy powinni zostawić próby namówienia Phenianu na demontaż broni atomowej rządom państw zaangażowanych w rozmowy sześciostronne (Korea Północna i Południowa, Chiny, USA, Japonia i Rosja). Inaczej w przypadku Iranu, gdzie Berlin zaangażował się w prace grupy E3 + 3 (Francja, Wielka Brytania, Niemcy, USA, Rosja i Chiny) na wysokim szczeblu. Działania te trzeba kontynuować, nawet jeśli oznacza to konieczność nałożenia surowych sankcji na Teheran, który odrzucił propozycję współpracy złożoną przez Obamę.

2. Przyjęcie dokumentu końcowego na konferencji przeglądowej NPT

Należy podjąć starania, by w trakcie konferencji przeglądowej, zaplanowanej na maj 2010 r. możliwie wszystkie delegacje zgodziły się i wspólnie przyjęły dokument końcowy, potwierdzający trzy najważniejsze postulaty NPT: nierozprzestrzenianie, rozbrojenie i pokojowe korzystanie z energii atomowej. Tym samym strony NPT dałyby jasno do zrozumienia, że utrzymanie ładu nuklearnego nadal leży w ich interesie.

3. Wzmocnienie weryfikacji

W latach 90. MAEA przyjęła protokół dodatkowy do porozumienia o stosowaniu zabezpieczeń mającego uniemożliwić wykorzystywanie pokojowych programów atomowych do celów wojskowych. Protokół ten przewiduje poszerzenie obowiązków sprawozdawczych oraz większe uprawnienia dla inspektorów MAEA. Niestety, ulepszone zasady weryfikacji zostały jak dotąd wdrożone zaledwie przez co drugie państwo-sygnatariusza NPT. Niemcy wielokrotnie podejmowały wysiłki na forum Unii Europejskiej, G8 oraz Grupy Dostawców Jądrowych, by zapisy protokołu przyjąć jako standardowe wymogi weryfikacyjne obowiązujące w ramach NPT. Starania te spotkały się z oporem nie tylko Iranu, ale i Egiptu czy Brazylii. Mimo to Berlin nie powinien dać się zbić z tropu i w porozumieniu z innymi państwami w dalszym ciągu działać na rzecz powszechnego przyjęcia protokołu.

4. Umiędzynarodowienie obiegu paliw jądrowych

Jak dotąd bardzo nieliczne państwa są w posiadaniu wrażliwych technologii wzbogacania i obróbki uranu, które mają zastosowanie w wojskowych programach atomowych. Aby zagwarantować status quo w tej kwestii, konieczne jest opracowanie nowych strategii umiędzynarodowienia obiegu paliw jądrowych. W tym celu przedstawiono już wiele propozycji. Jedną z nich jest na przykład bardzo interesujący projekt niemiecki zakładający utworzenie eksterytorialnego ośrodka wzbogacania uranu, który znajdowałby się pod nadzorem MAEA. Wiele krajów rozwijających się podchodzi do tych pomysłów sceptycznie, głównie z obawy przed ograniczeniem praw do pokojowego korzystania z energii jądrowej. W przyszłości potrzeba będzie wzmożonych wysiłków, by rozwiać te wątpliwości. Nie należy przy tym zapominać o zasadzie dobrowolnego udziału w projektach międzynarodowych oraz o potrzebie zagwarantowania dostępu do materiałów rozszczepialnych, przeznaczonych do cywilnych programów atomowych.

5. Zaangażowanie Indii, Pakistanu i Izraela

Nie można dopuścić do sytuacji, by Indie, Pakistan i Izrael na zawsze pozostały poza ramami międzynarodowego ładu nuklearnego. Indie dopuściły już inspektorów MAEA do swoich reaktorów. Podobne kroki poczynił Pakistan, gdzie MAEA udziela ponadto istotnego wsparcia przy zabezpieczaniu elektrowni jądrowych i materiałów nuklearnych. W dalszej perspektywie kraje te oraz Izrael muszą jednak zostać ściślej włączone do ładu nuklearnego. Należy przy tym pamiętać, że grupa ta w żadnym wypadku nie jest homogeniczna. Stawianie Izraela pod ścianą i żądanie, by zmienił swą politykę atomową, może okazać się mało skuteczne przynajmniej tak długo, jak długo Teheran nie wyrzeknie się broni jądrowej, a napięcia w regionie nie zelżeją. Mimo to nie należy ustawać w wysiłkach dyplomatycznych, by stopniowo zaangażować Indie, Pakistan i Izrael we współpracę w sprawach atomowych.

6. Dążenie do całkowitej eliminacji broni jądrowej

Wiele z przedstawionych powyżej postulatów da się zrealizować jedynie pod warunkiem, że mocarstwa atomowe będą kontynuować proces rozbrojenia nuklearnego. Dostrzegł to między innymi prezydent Obama – w tym kierunku idzie inicjatywa atomowej abolicji zaprezentowana przez niego w Pradze. Rząd niemiecki powinien wspierać Obamę w dążeniu do tego celu. Jednocześnie nie wolno pomijać faktu, że w przemówieniu wygłoszonym na Hradczanach Obama podkreślił, iż system wiarygodnego odstraszania nuklearnego jest potrzebny jedynie dopóty, dopóki na świecie istnieje broń atomowa. Z punktu widzenia Republiki Federalnej rodzi się tu pytanie o sens amerykańskich głowic nuklearnych składowanych na terenie Niemiec. Wstrzymajmy się jednak na chwilę z hasłami populistycznymi. Owszem, pod względem militarnym broń ta jest w dużej mierze zbędna. Odgrywa ona jednak ważną rolę w sojuszu politycznym łączącym Europę z Ameryką, co wobec bliskości Rosji cenią sobie zwłaszcza nowe państwa członkowskie NATO. Co więcej, amerykańskie głowice dają Niemcom silną kartę przetargową, zaś z perspektywy pozostałych członków NATO stanowią argument przemawiający na niekorzyść tworzenia własnych arsenałów broni nuklearnej. W miarę jak Stany Zjednoczone będą redukować swój arsenał jądrowy w Europie – czemu, w kontekście rozmów o rozbrojeniu, towarzyszyć powinny równoległe działania po stronie rosyjskiej – trzeba będzie znaleźć środki zastępcze rekompensujące sojusznikom USA utracone korzyści. Stąd należałoby rozważyć możliwość stworzenia systemu obrony przeciwrakietowej, obejmującego wszystkie państwa NATO.

7. Współpraca przy tworzeniu systemu obrony przeciwrakietowej

Choć wielu Europejczyków wciąż nie może pogodzić się z tą myślą, w najbliższych latach system obrony przeciwrakietowej zyska na znaczeniu. Jeśli nie da się utrzymać obecnego ładu nuklearnego, a na świecie w dalszym ciągu będzie przybywać państw posiadających broń atomową, system obrony przeciwrakietowej może się wkrótce okazać istotnym instrumentem ograniczenia szkód. Nigdy nie da się bowiem do końca wykluczyć zamierzonego bądź niezamierzonego użycia broni atomowej. Ważna funkcja przypadnie mu również w razie abolicji atomowej. Świat bez broni nuklearnej nie oznacza automatycznie świata bez dyktatur. Dlatego należy zakładać, że wszelkie inspekcje będą odbywać się jedynie w ograniczonym zakresie. Poza tym abolicja atomowa nie pociąga za sobą odejścia od rakiet – a pamiętać trzeba, że coraz więcej państw inicjuje cywilne programy podboju kosmosu. Stąd ryzyka nagłego ataku atomowego nie da się w pełni wykluczyć, zwłaszcza gdyby dany kraj utrzymywał program nuklearny w tajemnicy. System obrony przeciwrakietowej mógłby zatem stanowić pewnego rodzaju reasekurację. Ważne jest przy tym, by miał on charakter otwarty i nie zamykał drzwi przed Rosją czy Chinami. Opracowanie jego koncepcji to zadanie bardzo trudne, lecz trud ten z pewnością się opłaci.

Ład nuklearny – i co dalej?

Obecnie stoi przed nami podwójne wyzwanie: aby uwolnić świat od broni atomowej, należy najpierw ocalić istniejący ład nuklearny. I odwrotnie: perspektywa świata bez atomu jest warunkiem koniecznym dla utrzymania obecnego porządku. Barack Obama nakreślił wizję świata wolnego od broni atomowej. Teraz potrzebna jest nam otwarta debata publiczna na ten temat.

Więcej na ten temat
Reklama

Warte przeczytania

Czytaj także

null
Kraj

Przelewy już zatrzymane, prokuratorzy są na tropie. Jak odzyskać pieniądze wyprowadzone przez prawicę?

Maszyna ruszyła. Każdy dzień przynosi nowe doniesienia o skali nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, ale właśnie ruszyły realne rozliczenia, w finale pozwalające odebrać nienależnie pobrane publiczne pieniądze. Minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał zespół prokuratorów do zbadania wydatków Funduszu Sprawiedliwości.

Violetta Krasnowska
06.02.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną