Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Świat

Między nami

Europa cierpi na multi-kulti

Problem Europy z muzułmanami odbiera się w Ameryce jako kolejny symptom europejskiego kryzysu. Problem Europy z muzułmanami odbiera się w Ameryce jako kolejny symptom europejskiego kryzysu. Fayolle Pascal/SIPA / EAST NEWS
Po zamachach w Paryżu i Kopenhadze Europa mogłaby się czegoś nauczyć od Ameryki: że imigranci muszą pamiętać, dokąd przyjechali.
Rządy europejskie nie potrafią sobie poradzić z rosnącą imigracją z Bliskiego Wschodu i Maghrebu.Michel Setboun/Corbis Rządy europejskie nie potrafią sobie poradzić z rosnącą imigracją z Bliskiego Wschodu i Maghrebu.
W USA przybywa muzułmanów z biednych krajów Bliskiego Wschodu i Afryki.Jim. henderson/Wikipedia W USA przybywa muzułmanów z biednych krajów Bliskiego Wschodu i Afryki.

Minęło raptem sześć tygodni od zabójstwa dziennikarzy „Charlie Hebdo” w Paryżu, kiedy w Kopenhadze zginęły kolejne dwie osoby w zamachu, którego celem miał być autor karykatur Mahometa. Sprawcami obu ataków, wymierzonych w wolność słowa, byli wyobcowani w Europie potomkowie przybyszów z Bliskiego Wschodu i Maghrebu. Imigranci stamtąd zasiedlają etniczne enklawy miast, takie jak podparyskie slumsy, których mieszkańcy w 2005 r. podpalali samochody i atakowali policjantów. W połowie minionej dekady zapłonęły także muzułmańskie dzielnice Londynu.

Po tamtych zamieszkach pisano w USA, że w Europie spełniło się proroctwo Jamesa Baldwina: „Następnym razem pożar” – jak brzmiał tytuł książki czarnoskórego autora, przewidującego bunt murzyńskich mas w Ameryce.

Historia arabskich imigrantów w Europie przypomina nieco dzieje Afroamerykanów. Tych pierwszych, co prawda, nie sprowadzono siłą, ale też przyjechali, żeby harować, bo potrzebowała ich gospodarka. Jak Afroamerykanie, spotkali się z rasizmem i dyskryminacją, zepchnięci do etnicznych gett. Z wyjątkiem imigrantów z byłych kolonii, przyjeżdżających (do czasu) na specjalnych prawach, przybywali na statusie pracowników sezonowych. Mieli zrobić swoje i wyjechać, kiedy skończył się powojenny boom. Ale zostali i zaczęli sprowadzać rodziny. Coś trzeba było z tym zrobić.

1.

Polityka integracji imigrantów i ich dzieci różniła się w poszczególnych krajach, ale mniej więcej od lat 80. rządy zaczęły stosować, choć w rozmaitym stopniu (w Wielkiej Brytanii i Holandii w większym niż np. we Francji), zasady multikulturalizmu. A więc: szanujemy kulturę i religię przybyszów oraz pozwalamy im zachować obyczaje i sposób życia.

Przerabiano to wcześniej w USA. Już w czasie imigracyjnego tsunami na początku ubiegłego stulecia filozofowie i socjologowie William James, John Dewey i W.E.B. DeBois stworzyli pojęcie „kulturowego pluralizmu”. W latach 60., po szerokim otwarciu granic dla przybyszów spoza Europy, „sałatka” wielokulturowości miała zastąpić model etnicznego tygla.

Inspiracją dla mniejszości dopominających się o uwzględnienie ich kultury np. w edukacji były – znowu – zdobycze Afroamerykanów. Akcja afirmatywna – system preferencji w przyjmowaniu do pracy i na studia – przy całych swych społecznych kosztach pomógł wielu z nich awansować. Już jednak programy nauczania dzieci imigrantów w ich ojczystych językach, wprowadzane np. w Kalifornii, okazały się ślepą uliczką, bo hamowały postępy w nauce, i zostały zarzucone. Był to sygnał ostrzegawczy, że nadmierny nacisk na poszanowanie odrębności kulturowej mniejszości może pogłębiać ich upośledzenie i skazywać na getto.

W USA dotyczy to głównie Afroamerykanów i Latynosów, a w mniejszym stopniu imigrantów muzułmańskich. Ci ostatni pochodzą głównie z krajów azjatyckich: Indii, Pakistanu i Iranu, są lepiej wykształceni i zamożniejsi niż ich arabscy współwyznawcy i radzą sobie nie gorzej niż biali. Ostatnio jednak przybywa coraz więcej muzułmanów z biednych krajów Bliskiego Wschodu i Afryki; ci adaptują się gorzej i bywają podatni na agitację ekstremistów.

Atak z 11 września 2001 r. i kolejne akty terrorystyczne wywołały falę islamofobii, silną w kręgach prawicy, zwłaszcza ewangelikalnych fundamentalistów. Z drugiej strony, Amerykanie, bardziej religijni od zeświecczonych Europejczyków, okazują więcej zrozumienia dla modlących się pięć razy dziennie wyznawców Allaha. Gdyby nie 9/11, muzułmanie czuliby się w USA jeszcze lepiej.

2.

Chociaż w Ameryce odstąpiono od takich pomysłów jak dwujęzyczność w szkołach i konserwatyści krytykują wielokulturowość jako wehikuł wartości „nieamerykańskich”, nigdy z niej de facto nie zrezygnowano. Powrót do wymuszonej asymilacji, jako narzucania np. wizji historii z perspektywy białych, jest niemożliwy w kraju, gdzie ci ostatni za 40 lat staną się mniejszością.

W praktyce więc multikulti funkcjonuje równolegle z tradycyjnym melting pot, w którym naturalizowany Amerykanin „wytapia się” niejako sam. Imigranci w USA asymilowali się zwykle dość łatwo, bo tolerancyjna Ameryka, której tożsamość określają nie więzi plemienne, lecz idee: konstytucja i Deklaracja Niepodległości, była na nich tradycyjnie otwarta. W Europie model wielokulturowości zaszczepiono w zupełnie innej rzeczywistości – narodów scalonych więzami krwi i wielowiekową historią, które ksenofobicznie reagują na obcych. „Problem z multikulti polega na tym, że wymaga on zmian mentalności europejskich społeczeństw” – mówi Keith Banting z Queens University w Kanadzie.

Narody europejskie cierpią poza tym na kompleks winy wobec uciemiężonych ludów kolonialnych. Przejawia się on w taktownym przymykaniu oczu na odmienności kultur przybyszów, choćby i sprzecznych z normami obowiązującymi w Europie. Długo „nie zauważano”, że meczety w zachodnioeuropejskich miastach stają się ośrodkami muzułmańskiego separatyzmu, a często radykalnego islamizmu. Na początku poprzedniej dekady władze Berlina zezwoliły na lekcje islamu w szkołach, po arabsku albo turecku, przy drzwiach zamkniętych, bez zewnętrznej kontroli. W Wielkiej Brytanii w prywatnej Akademii Króla Fahda w Acton w Londynie używano podręczników z Arabii Saudyjskiej, w których żydów i chrześcijan nazywano „małpami i świniami”.

Niemcy przeżyli szok, kiedy po 9/11 mieszkańcy turecko-kurdyjskich dzielnic Berlina odpalali fajerwerki na cześć terrorystów. Byli wstrząśnięci, że miejscowy imam chwalił atak, a w internecie nazywał gejów i lesbijki „zwierzętami”. Inne kraje też przeszły terapię szokową – zabójstwo holenderskiego filmowca Theo Van Gogha przez dżihadystę, furię protestów islamistów po publikacji karykatur Mohameta w Danii, atak terrorystyczny w Madrycie w 2004 r. i serię zamachów w Londynie w 2005 r., których sprawcami okazali się wykształceni imigranci drugiego pokolenia.

Do Europejczyków zaczęło docierać, że niedostrzeganie zła w imię tolerancji religijnej prowadzi w niebezpiecznym kierunku. David Cameron, Angela Merkel i Nicolas Sarkozy oświadczyli, że multikulturalizm „poniósł porażkę”. Chcieli sobie tym zjednać antyimigrancką prawicę, ale multikulti krytykowali też wybitni intelektualiści, jak francuski filozof Alain Finkielkraut.

Dogmaty multikulti podważono w całej Europie Zachodniej. Zaczęło się od strojów. W niektórych krajach zabroniono kobietom noszenia zasłon na twarz w miejscach publicznych, a w doktrynalnie świeckiej Francji uchwalono zakaz jakichkolwiek islamskich ubiorów w szkołach. W Szwajcarii zakazano budowy minaretów. W Holandii władze przygotowały promocyjne DVD dla nowo przybyłych imigrantów pokazujące kobiety topless i całujących się mężczyzn. W połowie ubiegłej dekady niemiecki minister spraw wewnętrznych Wolfgang Schaeuble ostrzegł muzułmanów, że „muszą się pogodzić z karykaturami, równością płci, a nawet obrażającą ich krytyką, bo na tym polega nasze otwarte społeczeństwo”.

3.

Politykę multikulti – realizowaną zresztą niekonsekwentnie, bo np. we Francji nie stosowano akcji afirmatywnej na wzór amerykański – zaczął wypierać model „obywatelskiej integracji”. Ma on polegać na wpajaniu imigrantom podstawowych wartości wyznawanych przez społeczeństwa, których stają się częścią. Przejmuje się tu niekiedy wzory z USA, gdzie warunkiem otrzymania obywatelstwa jest zdanie egzaminu z historii oraz konstytucji i organizuje się zbiorowe wręczanie paszportów z odgrywaniem hymnu w obecności flagi narodowej.

W Niemczech rząd wymaga, aby młode kobiety sprowadzane z Turcji dla ożenku (Turczynki niemieckie nie gwarantują dziewictwa) nauczyły się niemieckiego przed małżeństwem, bo potem nie będą miały ku temu okazji. Takie „twardsze” asymilacyjne metody stosuje się też w Austrii i Danii, ale już Wielka Brytania jest bardziej liberalna. Wciąż nie zdelegalizowano tam fundamentalistycznej partii Hizb ut-Tahrir wzywającej do utworzenia kalifatu, a w Birmingham muzułmanie usiłują przejąć kontrolę nad szkołami, aby wychować młodzież w duchu islamizmu. Chociaż w wielu krajach próbuje się aktywniej europeizować imigrantów, nie oznacza to rezygnacji z multikulti – oba modele, jak wykazali Keith Banting i Will Kymlicka, zwykle współistnieją ze sobą.

Tymczasem rządy nie mogą sobie poradzić z rosnącą imigracją z Bliskiego Wschodu i Maghrebu. Przybysze stamtąd powołują się na więzi z krewnymi w krajach UE albo ubiegają się o status uchodźców, choć wielu z nich to islamscy ekstremiści. Państwa Unii nie stosują systematycznej selekcji przybyszów, jak władze USA. Próby sprawdzania wiarygodności imigrantów ubiegających się o pobyt za pomocą testów DNA natrafiły we Francji na protesty działaczy muzułmańskich i obrońców praw człowieka.

4.

Czy polityka integracji przynosi owoce? Sondaże Gallupa wskazują, że zdecydowana większość muzułmanów we Francji, Wielkiej Brytanii i Niemczech wolałaby – gdyby miała możliwość – mieszkać w dzielnicach mieszanych, a nie etnicznych gettach. Większość deklaruje lojalność wobec nowych ojczyzn i potępia przemoc. Ale też przeważająca większość jest niezadowolona ze swej sytuacji materialnej, szczególnie w Wielkiej Brytanii (przodującej w praktykowaniu multikulti). To oczywiste – są na dole drabiny społecznej. Trudno też się dziwić, że rzadziej niż tubylcy akceptują aborcję, seks przedmałżeński i homoseksualizm.

Obraz jest więc niejednoznaczny. Pewne jest tylko, że pogarszają się stosunki między europejskimi społeczeństwami a żyjącymi wśród nich muzułmanami. Krytyka muzułmańskiego separatyzmu wywołuje automatyczną reakcję obronną: to atak na islam, objaw rasizmu. Islamiści sprzymierzają się tu z antyzachodnią lewicą. Po drugiej stronie narasta islamofobia. Po zamachu w Paryżu 61 proc. Niemców wyraziło pogląd, że „dla islamu nie ma miejsca na Zachodzie” (wzrost o 9 proc. w porównaniu z 2012 r.). Niemiecki ekonomista i krytyk polityki otwartych granic Theo Sarrazin powiedział, że Niemcy „głupieją” przez muzułmanów, bo ci mają defekt genetyczny. Rosną w siłę ugrupowania antyimigranckie: brytyjska UKiP, niemiecka Pegida, francuski Front Narodowy.

I nie chodzi tu o szafowanie słowem „islamofobia”. Fobie to chorobliwe, a więc rzadkie przypadłości. Zgoda, do Pegidy przyłączają się neonaziści. Ale jej przywódcy podkreślają, że chodzi im tylko o konstytucyjny zapis obowiązku asymilacji imigrantów i ograniczenie imigracji. Na manifestacje ruchu przychodzą zwykli ludzie niemający nic wspólnego z ekstremizmem.

Nieufność wobec islamu nie ogranicza się do antysystemowej prawicy. Rozciąga się na ugrupowania głównego nurtu, z lewicą włącznie. Ta ostatnia nie przyznaje się do tych lęków, gdyż niewygodnie jej w towarzystwie ksenofobów i rasistów. Niektórzy jednak ich nie ukrywają. „Mnóstwo ludzi, i to postępowych, obawia się, że znowu będziemy musieli tłumaczyć imigrantom, co to jest równość kobiet i mężczyzn, i że gejów należy traktować właściwie” – mówi holenderski członek europarlamentu z Partii Zielonych Joost Lagendik. A w USA znany telewizyjny satyryk Bill Maher, gej i skrajny liberał, oświadczył na wizji: „Nie będę przepraszał, że nie chcę, aby za 300 lat świat zachodni został opanowany przez islam”. Może więc warto te obawy zrozumieć.

Oto w Europie, której ludność się kurczy, przybywa stale imigrantów wyznających, i to coraz gorliwiej, religię, która w swej obecnej postaci stoi w sprzeczności z kanonami liberalnej demokracji. Islamskie pojęcie ummy, wspólnoty wiernych zarazem religijnej i świeckiej (stąd idea kalifatu i oparcia prawa na szariacie), nie da się pogodzić z oświeceniową zasadą rozdziału Kościoła od państwa. Zniewolenie kobiet, „honorowe” zabójstwa, potępienie homoseksualizmu i zaciekły antysemityzm sprzeczne są z zakazem dyskryminacji i poszanowaniem praw mniejszości.

5.

No i kwestia przemocy. Islam – „religią pokoju”? Tzw. umiarkowani muzułmańscy działacze rytualnie potępiają zamachy terrorystyczne. Ale nawet ci, którzy w wystąpieniach do zachodniej opinii odcinają się od ekstremistów, w meczetach i na portalach internetowych adresowanych do swych współwyznawców głoszą często przesłanie zgoła inne.

Polemizując z tymi argumentami, przypomina się zwykle o współczesnych fundamentalistach chrześcijańskich. Ale ewangelikalni pastorowie w USA nie sankcjonują bicia żon ani mordowania niewiernych. Timothy McVeigh i Anders Breivik to samotni psychopaci, podczas gdy dżihadystów w Syrii i Iraku (do których obu można porównać – też zabijają współwyznawców-heretyków) są legiony.

Obrońcy islamu przywołują krucjaty i palenie czarownic, które też trzeba było uzasadnić cytatami z Biblii. Jednak chrześcijaństwo ma to już za sobą, bo Zachód przeszedł reformację i oświecenie. Islam ewoluował w przeciwnym kierunku – od religii postępu, tolerancji i dialogu do wahabizmu i salafizmu. Otwarty i pogodny „islam morza” ustąpił posępnemu „islamowi pustyni”, sprzecznemu z wymogami nowoczesności. Czy potrafi się zreformować? To trudniejsze niż modernizacja chrześcijaństwa, bo islam nie ma swojego Watykanu.

Problemy Europy z muzułmanami odbiera się w Ameryce jako kolejny symptom europejskiego kryzysu. Bierność wobec ekspansji islamu na naszym kontynencie to objaw dekadencji, zaniku wiary, wewnętrznej pustki – sugeruje publicysta „Wall Street Journal” Christopher Caldwell. Amerykanie wciąż wierzą w swoją konstytucję i Boga. Tymczasem w Europie kościoły opustoszały, a wizja zjednoczonej, lecz otwartej Europy, słabnąca zresztą, przypomina kolorową sałatkę multikulti, i to bez przyprawy. Jak utożsamić się z czymś, co nie posiada smaku?

Polityka 9.2015 (2998) z dnia 24.02.2015; Świat; s. 57
Oryginalny tytuł tekstu: "Między nami"
Więcej na ten temat
Reklama

Warte przeczytania

Czytaj także

null
Kraj

Przelewy już zatrzymane, prokuratorzy są na tropie. Jak odzyskać pieniądze wyprowadzone przez prawicę?

Maszyna ruszyła. Każdy dzień przynosi nowe doniesienia o skali nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, ale właśnie ruszyły realne rozliczenia, w finale pozwalające odebrać nienależnie pobrane publiczne pieniądze. Minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał zespół prokuratorów do zbadania wydatków Funduszu Sprawiedliwości.

Violetta Krasnowska
06.02.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną