1
Myśl powraca najpierw do rodzinnego domu, jego atmosfery, biblioteki i wczesnych lektur, rozmów. Potem szkoła, studia, profesorowie, lektury już poważniejsze, takież filmy i spektakle, krąg przyjaciół. No i historia, hulająca nad głowami; w moim pokoleniu Październik ’56 – jeszcze śladowo, dziecinnie; Marzec ’68 i Grudzień ’70 – młodzieńczo, ale już świadomie; Czerwiec ’76, a tym bardziej Sierpień ’80 (i wszystko, co później) – w pełni dojrzale.
Młody człowiek, próbując odnaleźć miejsce w życiu i jego sens, szuka jasnych drogowskazów, pewnych punktów odniesienia. Jednak sama znajomość systemów filozoficznych i etycznych, pilne zgłębianie nauk społecznych i politycznych, studia w zakresie historii idei – na ogół bywają zbyt abstrakcyjne. Człowiek myślący rozgląda się za żywymi ludźmi, poszukuje przewodników, wypatruje autorytetów, mistrzów imponujących wiedzą, ale też służących jako wzór intelektualny i moralny.
Któryś już raz czytam wiersz Zbigniewa Herberta „Do Henryka Elzenberga w stulecie Jego urodzin”. To wzruszający, pełen najgłębszego szacunku hołd złożony przez wiernego ucznia Mistrzowi, do którego zwracać się można jedynie: „Z pietyzmem czcią jaka należy się – Wysokim Cieniom”.
2
Podobne uczucia żywię dla swoich Wielkich Wierzycieli. Trzy różne pokolenia i rozmaite biografie. Różniło ich wiele, nieraz niemal wszystko. Łączył fakt, iż byli ludźmi nieprzeciętnego formatu, obdarzonymi – prócz przymiotów ducha, charakteru i umysłu – zdolnością partnerskiej, pobudzającej rozmowy, twórczego dialogu. Trudno mi znaleźć odpowiednie określenia, ustalić hierarchię; który z nich był inspiratorem, przewodnikiem, który nauczycielem, a którego nazwałbym mistrzem.