1. Fałszowanie liczb. Łatwo można zbudować obraz klęski czy sukcesu, wyciągając korzystne dla siebie dane. Weźmy taki abstrakcyjny przykład: w 1992 roku w Warszawie aresztowano 30 przestępców, a w 2017 już tylko 10. Śmiało można by więc ogłosić sukces, czyli trzykrotny spadek przestępczości. Gdy jednak spojrzy się na całe ostatnie 25-lecie, okaże się, że co roku aresztowano średnio 20 bandytów, więc w rzeczywistości spadek jest żaden, a obydwa wyniki jedynie potwierdzają przeciętny wynik. Co robić: zwracaj szczególną uwagę na liczby i weryfikuj wszelkie dane. To, że ktoś przedstawia je pewnym, rzeczowym tonem, nie znaczy jeszcze, że nie dopuścił się przekłamania.

2. Półprawda. Może się wydawać, że przekazanie tylko części informacji to jeszcze nie kłamstwo, a zaledwie niedopowiedzenie. Ale nawet dzieci wiedzą, że zatajenie pewnych szczegółów może wzbudzić u słuchacza zupełnie inne wrażenie na temat danej sprawy. W rezultacie dochodzi on do pożądanych wniosków, a dopiero później dowiaduje się (albo i nie), że jednak został okłamany. Co robić: podejmując ważne decyzje, szukaj dodatkowych informacji i pułapek ukrytych w przekazie. Nie wierz z góry we wszystkie fakty, nawet jeśli wydają się prawdopodobne.

3. Wątpliwi eksperci. Jeśli materiał informacyjny okraszony jest „opinią ekspertów” bez podania jakichkolwiek danych personalnych, które pozwoliłyby ich zidentyfikować, możesz z dużym prawdopodobieństwem założyć, że coś tu jest nie tak. Swego czasu w internecie furorę zrobił reklamowy wpis na temat leczniczych właściwości naparu z korzeni mniszka lekarskiego – „eksperci” udowadniali w nim, że pozwala pokonać raka, i to w ciągu zaledwie kilku dni. Materiał został przesłany w sieci ponad 1400000 razy, a także pojawił się jako news w wiadomościach. Co robić: nie traktuj słów żadnego „eksperta” jako prawdy objawionej i nie wyciągaj z nich pochopnych wniosków. Myśl i kwestionuj.

4. Wskaźniki ekonomiczne. W kwestii ekonomicznych wzrostów i spadków istnieje olbrzymie pole do manipulacji. Wskaźników i danych jest tyle, że niemal każdą sytuację można przedstawić na co najmniej kilka sposobów – zależnie od sposobu selekcji faktów. Przykładowo: średnia pensja w Polsce w październiku 2017 roku wyniosła 4574 zł. Są tylko dwa „ale”: po pierwsze, jest to kwota brutto, a więc należy odjąć od niej wysokość składek i podatków. Po drugie, pod uwagę bierze się tylko te przedsiębiorstwa, w których pracuje co najmniej 10 osób, a takich jest w Polsce mniej niż 5 procent. To tyle na temat statystyk. Co robić: musimy to powtórzyć – postaraj się w miarę możliwości weryfikować wszelkie dane.

5. Ukryte powody. Nadawca programów informacyjnych ma nad nami olbrzymią przewagę. Dobrze jeśli jest uczciwy i rzetelny. Jeśli jednak ulega pokusie i zaczyna wykorzystywać przekaz do swoich własnych celów, powstaje bardzo niebezpieczna sytuacja, w której przeciętny człowiek zmienia się ze zwykłego odbiorcy w biernego uczestnika medialnej czy politycznej rozgrywki. Historia uczy, że wielu polityków próbuje zawładnąć potęgą mediów, zaprzęgając je do pracy nad kształtowaniem przychylnej sobie opinii publicznej. Co robić: gdy słyszysz jakiś komunikat, zawsze zadaj sobie jedno pytanie: kto mógłby skorzystać na jego emisji?

6. Nagłówki. Siła nagłówków jest ogromna, bo odpowiednio nastrajają przed właściwą częścią komunikatu. W psychologii nazywa się to torowaniem – zależnie od tego, w jakim świetle nadawca chce przedstawić daną osobę czy zdarzenie, opatruje on komunikat nagłówkiem, który już na początku nadaje informacji pozytywny lub negatywny wydźwięk. Dzięki temu pozostałą treść odbierasz w odpowiednim kontekście. Co robić: zakładaj filtr na własne emocje. Nie daj ich w sobie wzbudzić już na starcie, ponieważ silnie zaburzają one Twoje postrzeganie. Krzyżuj też różne opinie – zawsze słuchaj argumentów zarówno przeciwników, jak i zwolenników danej tezy. W ten sposób zwiększysz swoje szanse na dotarcie do prawdy.