Piramidy w Egipcie zbudowali kosmici. Oni też wylądowali w 1947 r. w Roswell. Majowie swoim kalendarzem przewidzieli koniec świata. Hitler umarł jako starzec w Ameryce Południowej. Elvis Presley żyje. Morderstwo Kennedy’ego zaplanowali zamożni republikanie. Za zamachem na WTC stoi CIA, które chciało przekonać naród do wojny w Iraku. Księżna Diana została zamordowana na zlecenie brytyjskiej królowej. Katastrofę smoleńską zaplanował „szpieg Wehrmachtu Donald Tusk, KGB i Putin”.
Tych, którym trudno pogodzić się z faktem, że los bywa ślepy, kusi, by wymusić na nim sens. Jak to zrobić? Odpowiednio dobrać informacje, połączyć je w szeregi przyczynowo-skutkowe, ułożyć w spójną narrację. I wpisać w przekonania o złym i zagrażającym świecie. Słowem, stworzyć teorię spiskową.
Historyk prof. Janusz Tazbir mówi, że teorie spiskowe są stare jak świat. Kto jest skłonny w nie wierzyć? Osoby, które mają wyższy poziom lęku i są nadmiernie podejrzliwe wobec innych. Wbrew pozorom nie ma w tej grupie zbyt wielu dotkniętych zaburzeniami osobowości. Niezależnie od potencjału intelektualnego ludzki umysł przetwarza informacje, po czym pakuje je w gotowe schematy – każdy we własne. Schematy tworzą stereotypy, które opisują rzeczywistość niejako „z automatu”. Zdaniem Gordona Allporta, klasyka psychologii zajmującego się osobowością, jesteśmy skazani na uproszczenia, bo tak działa proces poznawczy. Nie wszyscy jednak w swoim rozumowaniu na tym etapie się zatrzymują.
Psychologiczną anatomię myślenia spiskowego opisał Arie W. Kruglanski z Uniwersytetu Maryland. Uważa on, że próbując wyjaśnić sobie konkretne zdarzenie, człowiek najpierw znajduje hipotezę, która jest zgodna z jego przekonaniami.