Poniższy tekst ukazał się w cyklu „Portrety Miast” w POLITYCE w 2014 r.
Na podium nie ma niespodzianek. Zwycięzcami rankingu POLITYKI, mierzącego jakość życia w 66 polskich miastach na prawach powiatu, zostały Warszawa, Sopot i Wrocław. Aby nasza klasyfikacja była zobiektywizowana, pod uwagę wzięliśmy aż 25 różnych kryteriów, składających się na 11 kategorii. Bezapelacyjnym liderem zestawienia okazała się stolica, a drugą, niezagrożoną pozycję, zajął Sopot. Co ciekawe, dziesięć lat temu POLITYKA przygotowała podobne zestawienie przy użyciu nieco innych kryteriów i metodologii. Wówczas wygrał Sopot tuż przed Warszawą. Te dwa, bardzo różne od siebie miasta niezmiennie są polskimi liderami, chociaż przecież mają swoje wady.
Stolica na tle innych nie najlepiej wypada w kategorii bezpieczeństwa, a sopocianie produkują zdecydowanie za dużo nieposortowanych odpadów. Jednak oba miasta potrafią zaoferować mieszkańcom atrakcyjny rynek pracy, wysokie zarobki, bogatą ofertę kulturalną i dobre szkolnictwo. Warszawa stworzyła jeden z największych w Europie systemów roweru miejskiego, a Sopot jako pierwszy w Polsce wprowadził budżet obywatelski. W obu miejscach mieszka wiele osób zadowolonych ze swojego życia, udzielających się społecznie i chodzących na wybory. Sukces ma też swoje ciemniejsze strony, co najlepiej widać po cenach na rynku nieruchomości.
Jakie kryteria przyjęliśmy?
Wybierając kryteria naszego rankingu, za wzór przyjęliśmy zestawienie pod nazwą „Better Life Index” przygotowywane przez OECD, organizację zrzeszającą najlepiej rozwinięte państwa świata. Wyróżnia ona dziesięć kategorii ilustrujących różne aspekty jakości życia. Są nimi: warunki mieszkaniowe, dochody, praca, wspólnota, edukacja, środowisko, społeczeństwo obywatelskie, zdrowie, zadowolenie z życia i bezpieczeństwo. Do tych kategorii dodaliśmy jeszcze jedną, którą nazwaliśmy jakością samorządu.
Dla każdej kategorii wybraliśmy od dwóch do czterech różnych kryteriów. Przykładowo dla pracy były nimi stopa bezrobocia i wskaźnik aktywności zawodowej, a dla edukacji – wydatki na oświatę w przeliczeniu na mieszkańca, średni wynik egzaminu gimnazjalnego z języka polskiego i matematyki oraz odsetek dzieci w wieku 3–4 lat chodzących do przedszkoli. W przypadku każdego kryterium miasto z najlepszym wynikiem otrzymywało 100 pkt, a to z najgorszym – 0. Dla innych miast wyliczaliśmy wartość pośrednią. W przypadku większości kryteriów (np. liczba lekarzy, frekwencja w wyborach, przeciętne wynagrodzenie) za najlepszy uznawaliśmy wynik najwyższy. Jednak w przypadku liczby samobójstw, stopy bezrobocia czy masy odpadów najlepszy był oczywiście wynik najniższy.
Następnie obliczaliśmy średnią arytmetyczną dla kryteriów w obrębie każdej kategorii. Na koniec wyciągnęliśmy średnią z wyników dla wszystkich jedenastu kategorii i tak powstał ostateczny Indeks Jakości Życia. Teoretycznie maksymalny jego wynik to 100 pkt, a minimalny – 0 pkt.
Oto lista wszystkich kryteriów (wraz ze źródłem danych):
Warunki mieszkaniowe: powierzchnia użytkowa mieszkania na osobę (GUS); zadowolenie z warunków mieszkaniowych (Diagnoza Społeczna)
Dochody: przeciętne wynagrodzenie (GUS); dochody budżetu miasta na mieszkańca (Pismo Samorządu Terytorialnego „Wspólnota”)
Praca: stopa bezrobocia (GUS); wskaźnik aktywności zawodowej (Narodowy Spis Ludności 2011)
Wspólnota: relacja samobójstw do liczby mieszkańców (powiatowe komendy policji); zaufanie do innych ludzi (Diagnoza Społeczna)
Edukacja: wydatki na oświatę w przeliczeniu na mieszkańca (GUS); odsetek dzieci w wieku 3–4 lat objętych wychowaniem przedszkolnym (GUS); średni wynik z egzaminu gimnazjalnego w częściach: język polski i matematyka (Okręgowe Komisje Egzaminacyjne)
Środowisko: odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków (GUS); masa odpadów zmieszanych przypadająca na mieszkańca w ciągu roku (GUS)
Społeczeństwo obywatelskie: poziom działalności na rzecz społeczności lokalnej (Diagnoza Społeczna); frekwencja w wyborach samorządowych z 2010 r. (Państwowa Komisja Wyborcza)
Zdrowie: liczba lekarzy w przeliczeniu na mieszkańca (GUS); zadowolenie ze stanu zdrowia (Diagnoza Społeczna)
Zadowolenie z życia: satysfakcja z życia (Diagnoza Społeczna); poziom szczęścia (Diagnoza Społeczna)
Bezpieczeństwo: liczba przestępstw w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców (GUS); zadowolenie ze stanu bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania (Diagnoza Społeczna)
Jakość samorządu: wydatki na kulturę w przeliczeniu na mieszkańca (GUS); wydatki na obsługę długu publicznego jako odsetek wydatków budżetu miasta (GUS); poziom dofinansowania z Unii Europejskiej w perspektywie 2007–13 w przeliczeniu na mieszkańca (GUS); długość ścieżek rowerowych w relacji do powierzchni miasta (GUS)