Niezbędnik

Bez metalu ani rusz

Technologie wytopu i obróbki metali

Kopalnia miedzi, włoski obraz z XVI w. Kopalnia miedzi, włoski obraz z XVI w. Rabatti - Domingie / BEW
Nie byłoby rozwoju cywilizacji i zapanowania nad naturą, gdyby nie odkrycie tajemnicy wytapiania i obróbki metali.
Chimera z Arezzo, etruska figurka z brązu, V w. p.n.e.New York Public Library/BEW Chimera z Arezzo, etruska figurka z brązu, V w. p.n.e.

Dla archeologów surowiec oraz sposób wytwarzania narzędzi i broni to główne kryterium wydzielania epok pradziejowych. Choć pojawienie się pierwszych wysokorozwiniętych kultur było głównie efektem rozwoju rolnictwa, wiele przełomowych momentów w historii wiązało się z odkryciem nowych metod wytopu i obróbki metali. Dlatego po epoce kamienia łupanego (paleolit) i gładzonego (neolit) wyróżniono epoki miedzi, brązu i żelaza, które w różnych częściach świata zaczynały się z mniejszym lub większym przesunięciem czasowym. Postępy w metalurgii z reguły były i są niedostrzegalne dla zwykłych śmiertelników, trzeba jednak pamiętać, że legły u podstaw wielu doniosłych i spektakularnych wynalazków, z których korzystamy na co dzień.

Pierwsze pojedyncze ozdoby z metali występujących w postaci rodzimej, czyli złota, srebra i miedzi, pojawiły się najpóźniej we wczesnym neolicie, w II poł. VIII tys. p.n.e. Nie umiano wówczas jeszcze uzyskiwać metali z rud, obróbka polegała więc na kuciu na zimno, a później rozgrzewaniu i kuciu samorodków. To umożliwiało wykonanie paciorków, szpil i szydeł. Jak pokazują najstarsze świadectwa z Serbii, początki wytapiania metalu z rudy to VI tys. p.n.e.

W V tys. p.n.e. na Bałkanach i Bliskim Wschodzie zaczęła się epoka miedzi (chalkolit), w której do użytku weszły odlewane noże, sierpy, toporki i ozdoby z metalu, wytapianego z rud mieszanych, zawierających arsen i ołów. Metalurgowie stopniowo doskonalili sztukę wytapiania, kucia i odlewania. Najpierw miedź odlewano w formach pojedynczych, później dwuczęściowych, co pozwalało uzyskiwać bardziej skomplikowane kształty. Czysta nie była jednak wymarzonym surowcem – po roztopieniu w temperaturze 1083°C jest gęsta, więc nie nadaje się do wykonywania odlewów o jednolitym jądrze i gładkiej powierzchni.

Niezbędnik Inteligenta „Wynalazki, które wstrząsnęły światem” (100105) z dnia 29.02.2016; Materiały; s. 70
Oryginalny tytuł tekstu: "Bez metalu ani rusz"
Reklama