W poszukiwaniu kolebki. Badania, których celem jest wskazanie jakiejś starożytnej kolebki (np. cywilizacji, ludu, państwa), należą na ogół do kategorii zadań niemożliwych do zrealizowania. Bo też pierwotna przyczyna i miejsce pierwsze większości zjawisk i procesów społeczno-kulturowych po prostu nie istniały. Historia ludzkości bowiem ma charakter ciągły i kumulatywny. Zawsze więc można cofnąć rekonstruowany łańcuch zdarzeń o jeszcze jedno ogniwo logicznie poprzedzające już uchwycony początek. Pierwszeństwo jest poza tym zależne od kryteriów, według których je zdefiniujemy.
Te wydawałoby się oczywiste problemy nie powstrzymują kolejnych pokoleń badaczy od poszukiwania może już nie pierwszych, ale przynajmniej najstarszych przykładów zjawisk oraz wytworów aktywności człowieka. W razie braku przekonujących informacji o czasie i miejscu, gdzie najwcześniej pojawił się badany element, wskazuje się często początek symboliczny, który po obudowaniu go specyficzną tradycją dobrze spełnia rolę tak pożądanego początku, od którego można zacząć zgrabną opowieść.
Mit państwa gnieźnieńskiego. Tak właśnie już w średniowieczu Gniezno wykreowano na polskie miejsce pierwsze. To miało być symboliczne gniazdo dynastii i ściśle związanego z jej losami narodu. To tam orle gniazdo miał wypatrzeć „prapradziad Lech”. To tam później miał mieszkać ubogi majątkiem, lecz wielki duchem kmieć Piast, którego rodowi za powszechną zgodą oddano najwyższą władzę. To tam w roku tysięcznym ulokowano pierwsze arcybiskupstwo, do dziś uznawane za najważniejsze w nieformalnej hierarchii polskiego Kościoła.
Siła tej tradycji była tak duża, że historycy z niejasnych okruchów informacji wydedukowali, że Mieszko I i jego syn Bolesław Chrobry nazywali swoje władztwo „państwem gnieźnieńskim”.