Kształtowanie się obecnych polskich granic

Dyplomatyczna (i militarna) batalia o kształt obecnych polskich granic rozegrała się podczas II wojny światowej. Z woli Wielkiej Trójki Polskę przesunięto na zachód, jej dawne Kresy Wschodnie oddając ZSRR, a z pokonanych Niemiec wykrawając Polsce nowe Kresy Zachodnie.

Marek Sobczak/Polityka Dwie wersje linii Curzona: właściwa (B) i ta, na którą powołał się Stalin (A).

Ponownie pytanie o terytorium. Ideę granicy polskiej na Odrze i Nysie Łużyckiej podnosili działacze endeccy z Królestwa Polskiego w czasie I wojny światowej. Koncepcja utworzenia autonomicznej Polski z granicą co najmniej na linii Odry, ale w obrębie Rosji carskiej, była też bliska niektórym kręgom politycznym w Petersburgu. Polska między Odrą na zachodzie a Bugiem na wschodzie zapłaciłaby jednak zależnością od Rosji. Tymczasem w dwudziestoleciu międzywojennym zachodnia granica odrodzonej Polski przebiegała znacząco bardziej na wschodzie, a Szczecin i Wrocław pozostawały w granicach Republiki Weimarskiej. Także Prusy Wschodnie przypadły Niemcom; z Gdańska i Sopotu utworzono Wolne Miasto.

Podbój Rzeczpospolitej przez Niemcy i ZSRR we wrześniu 1939 r. otworzył na nowo problem, w jakim kształcie terytorialnym zostanie Polska odbudowana, jeśli jej sojusznicy Wielka Brytania i Francja zdołają pokonać III Rzeszę. Jednym z prekursorów koncepcji Polski w mocno zawężonych granicach etnicznych był już na początku 1940 r. sojusznik Hitlera, faszystowski dyktator Włoch Benito Mussolini. Duce uważał, że Gdańsk, pomorski korytarz i część Wielkopolski wraz z Poznaniem winny pozostać częścią Rzeszy. Z reszty okupowanej przez Niemców Polski można by utworzyć marionetkowe państwo, do którego zostałaby przesiedlona ludność polska z obszaru anektowanego przez ZSRR. Pod tym przynajmniej względem duce okazał się wizjonerem. Nie był też daleki od prawdy, gdy twierdził, że nikt nie zamierzał walczyć z ZSRR o polskie Kresy Wschodnie.

Karta atlantycka. Odbudowa niepodległej Polski była dla mocarstw zachodnich jednym z celów wojennych. Wielka Brytania i Francja reagowały jednak ostrożnie na postulaty przyłączenia do niej Prus Wschodnich i Wolnego Miasta Gdańska.