Pontifex maximus i civitas terrena. Jeszcze współcześnie głowy państw są niekiedy również głowami Kościołów. Ich władza uzasadniana jest wolą Boga i komunikowana społeczeństwu w postaci odrębnych liturgii. Modele te spełniają zasadniczo wymogi teokracji, choć proporcje tego, co we władzy świeckie (potestas), i tego, co święte (sacerdotium), zmieniały się. Uzależnione to było od autorytetu instytucji i zmiennej siły charakteru cesarzy i biskupów.
Z jednej strony podstawą teokracji bizantyńskiej była tradycja rzymska. Do czterech najwyższych kolegiów kapłańskich dostęp mieli tam wyłącznie senatorowie, a godność ta była przez nich chętnie przyjmowana. August (27 p.n.e. – 14 n.e.) ustanowił tradycję przejmowania przez kolejnych cesarzy zadań i autorytetu najwyższego kapłana (pontifex maximus). W tym fakcie należy dopatrywać się również praw do sprawowania władzy nad chrześcijaństwem jako jednym z kultów rozwijających się w Imperium Romanum. Dopiero w 379 r. cesarz zachodniorzymski Gracjan (375–383) zrezygnował z tego tytułu, gdyż miał on zbyt jednoznacznie pogańską proweniencję i oczywisty związek z kultem Jowisza. Nie oznaczało to jednak, że następcy, poczynając od Teodozjusza I (379–395), nie przyjmując tytułu pontifex maximus, zrezygnowali z prerogatyw ingerowania w sprawy religii i szczególnie Kościoła. Powodowało to jednak potrzebę nowego zdefiniowania tej roli.
Z drugiej strony dostrzec trzeba, że chrześcijaństwo, ufundowane na tradycji Starego Testamentu, podnosiło teokratyczny charakter władzy starożytnego Izraela, nawiązując otwarcie do władzy sprawowanej przez Dawida, króla i kapłana. Choć chrześcijaństwo nie akcentowało potrzeby przebudowania struktur społecznych i politycznych Imperium Romanum, wskazywało wszak na nowe podstawy kształtowania autorytetu władców.