Hierarchia. Z reguły zapomina się, że znaczna część późnoantycznych chrześcijan mieszkała we wschodniej części rzymskiego cesarstwa, a w okresie wybitnych i płodnych teologów, zwanych dzisiaj Ojcami Kościoła (IV–VIII w.), znaczenie wschodniego Rzymu-Bizancjum dla rozwoju całości chrześcijaństwa – jego doktryny, administracji, praktyki działania – było kapitalne.
Zarys hierarchii i jej podstawowe funkcje kształtowały się istotnie w okresie klasycznego, cesarskiego niepodzielonego Rzymu (II–III w.). Pojawili się biskupi, prezbiterzy (księża), diakoni i diakonisy, lektorzy, dziewice konsekrowane. Ale dopiero wsparcie tej konkretnej religii ze strony państwa pozwoliło od IV w. okrzepnąć strukturze i nabrać znacznie szerszej skali. Dość powiedzieć, że wszystkie sobory niepodzielonego Kościoła, uznawane i dzisiaj przez główne odłamy chrześcijaństwa, odbyły się na ziemiach bizantyńskich (Nicea I – 325 r., Konstantynopol I – 381 r., Efez – 431 r., Chalcedon – 451 r., Konstantynopol II – 553 r., Konstantynopol III – 680/681 r., Nicea II – 787 r.).
Hierarchia upodobniała się do administracji państwowej i dlatego biskupi podlegali metropolitom, biskupom zasiadającym w stolicy prowincji (stąd nazwa, bo określenie metropolii funkcjonowało w rzymskim ustawodawstwie i świeckiej praktyce ustrojowej już od dawna). I to metropolita zwoływał lokalne synody, pilnował wyboru biskupa przez episkopat prowincji (dokonywano też wyboru przez kler i ludność miejscową albo wręcz przez losowanie; metropolita mógł też wyświęcić własnego kandydata), ordynował elekta.
Arcybiskupami (archiepiskopos) zaczęto wkrótce nazywać pięciu najważniejszych metropolitów (Rzymu, Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii, Jerozolimy), a gdy tych usankcjonowano w jeszcze wyższej pozycji patriarchów, arcybiskupami stawali się biskupi o niezależnym statusie, z czasem coraz liczniejsi, niepodlegający metropolitom, ale jedynie patriarchom.