antysemicka czystka w wojsku w 1968 r. i kiedy wprowadzał stan wojenny. Cechy betonu przejawiali pryszczaci okresu stalinowskiego czy profesor pedagogiki Krzysztof Kruszewski, który najście na mieszkanie Jacka Kuronia w marcu 1979 r. skomentował: „Jesteśmy zadowoleni z akcji”. Betonowy umysł nie znosi satyry i żartu, jest zjawiskiem rządów autorytarnych. MARCIN ZAREMBA
Marcin Zaremba rozmawia z kulturoznawczynią i socjolożką dr hab. Magdaleną Saryusz-Wolską z Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie i Uniwersytetu Łódzkiego.
15 listopada ukazało się nowe wydanie Pomocnika Historycznego „Polityki” z serii „Biografie”: „Głośne zabójstwa polityczne”. O genezie włoskiego i niemieckiego terroru lat 70. XX wieku z dziennikarzem „Polityki” Adamem Krzemiński rozmawia Marcin Zaremba.
16 marca 1978 r., porwanie.
, przede wszystkim z zakładów Pirelli, Sit-Siemensa i Alfa Romeo, oraz studentów z organizacji katolickich. W dzień Wszystkich Świętych, 1 listopada 1969 r., Curcio, Cagol i ich radykalni przyjaciele (łącznie ok. 70 osób) zjechali na naradę do Chiavari, miejscowości letniskowej nad Morzem
snu. Z pewnością już powojenne komunistyczne represje, choć miały głębszą genezę, po części były zemstą za Berezę. Kolejny dowód na długie trwanie struktur i mechanizmów przemocy. Tym bardziej że inspiracją dla obozu w Berezie był powstały rok wcześniej, wiosną 1933 r., hitlerowski obóz koncentracyjny w Dachau. MARCIN ZAREMBA
Od portretu trumiennego do selfie z wakacji. O zawartości polskich albumów fotograficznych opowiada prof. Błażej Brzostek.
MARCIN ZAREMBA: – Wycięty scyzorykiem napis „Tu byłem” to przednowoczesny kult samego siebie. Dziś robimy selfie, podtrzymując krzywą wieżę w Pizie. Kiedy tego typu zdjęcia zastąpiły napisy? BŁAŻEJ BRZOSTEK: – Ludzie ciągle je po sobie pozostawiają. Na kamiennych fasadach
Socjolog prof. Antoni Sułek przez wiele lat w rodzinnej gminie na Lubelszczyźnie prowadził osobiste badania na temat relacji między Żydami i chłopami podczas okupacji. O postawach i zachowaniach chłopów wobec Zagłady rozmawia z nim Marcin Zaremba.
Dlaczego „Raport Pileckiego”, film o człowieku, który dał się zamknąć w obozie w Auschwitz, żeby organizować tam konspirację, rozczarowuje.
„Raport Pileckiego”, film o człowieku, który dał się zamknąć w obozie w Auschwitz, żeby organizować tam konspirację, rozczarowuje. To typowa produkcja na użytek obecnej polityki historycznej – ciężkostrawna mieszanka hagiografii i przekłamań. Rozmawiają o niej profesorowie Rafał Wnuk i Marcin Zaremba.
, w którym Polacy mogą się przejrzeć. MARCIN ZAREMBA Rodzinna archeologia Młodzi bohaterowie Związku Radzieckiego. Obrachunek z przeszłością, Alex Halberstadt, przekład Ewa Horodyska, Ośrodek KARTA, Warszawa 2023, s. 331 Próba pogodzenia idyllicznych wspomnień ze świadectwami historycznymi bywa
Jak wyglądał świat robotników, w którym wyrósł Lech Wałęsa w latach 70.
Nowy „Pomocnik Historyczny” o przywódcy „Solidarności”. Marcin Zaremba rozmawia z dr Anną Machcewicz o Lechu Wałęsie w latach 70., jego odwadze, zwolnieniach z pracy i słynnym „skoku przez płot”.
O wolności bez kontroli dorosłych oraz rozpowszechnionej wobec dzieci i między nimi przemocy opowiada Marcinowi Zarembie prof. Barbara Klich-Kluczewska.
O tym, dlaczego SB jednak nie zamordowała Pyjasa, badaniu źródeł i dociekaniu prawdy opowiada Cezary Łazarewicz, autor książki „Na Szewskiej. Sprawa Stanisława Pyjasa”.
Wielki spektakl władzy w roku kopernikańskim 1973.
kolejnych „świętych” (Lenin, Nowotko) i obchody wydarzeń historycznych (1 Maja, 22 lipca). Tylko na luty 1973 r. – oprócz 500-lecia urodzin Kopernika – partyjni propagandyści zaplanowali też obchody 30-lecia powstania Związku Walki Młodych i 55. rocznicę utworzenia Armii Czerwonej
Zacznę od stwierdzenia, że coroczne rozpoczynanie pracy jurora jest dla mnie, a dostrzegam to u wszystkich członków Kapituły, początkiem nowej przygody. Przypomina pracę poławiacza pereł czy poszukiwacza złota – pisze Marian Turski.
epoki, kiedy radykalizm i przemoc były w modzie. MARCIN ZAREMBA Kategoria Prace popularnonaukowe Włodzimierz Mędrzecki, Odzyskany śmietnik. Jak radziliśmy sobie z niepodległością w II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022 Przeszłość to obcy kraj – nawet gdy mówimy o
Poniżej prezentujemy nominacje w kategoriach: Prace naukowe, Prace popularnonaukowe oraz Debiuty w tych kategoriach. W ubiegłym tygodniu ogłosiliśmy nominacje w kategoriach Pamiętniki i Źródła (można się z nimi zapoznać na polityka.pl/nagrodyhistoryczne). Za tydzień, 17 maja, ujawnimy laureatów.
, stworzył grupowy portret polskich komunistów. Byli dziećmi swojej epoki. Nie diabłami, nie aniołami, ludźmi z krwi i kości. MARCIN ZAREMBA Sławomir Łotysz, Pińskie błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku, TAiWPN Universitas, Kraków 2022 To nowatorskie spojrzenie na dzieje
Prezentujemy nominacje w kategoriach: Pamiętniki i Źródła. Za tydzień zapraszamy do zapoznania się z nominacjami za Prace naukowe, Prace popularnonaukowe oraz Debiuty.
, należą jej się brawa na stojąco. MARCIN ZAREMBA Marian Stecyk, Nad rzekami Syberii. Pamiętnik chłopca z lat 1940–1946. Krasnojarski Kraj, redakcja i opracowanie naukowe Sylwia Szarejko i Marcin Zwolski, Muzeum Pamięci Sybiru, Białystok 2022 Armia Czerwona wkroczyła na wschodnie terytorium
Czy Hannah Arendt miała rację, krytykując Judenraty? O gettach w okupowanej Polsce z prof. Janem Grabowskim rozmawia Marcin Zaremba.
Rozmowa Marcina Zaremby z prof. Janem Grabowskim o Zagładzie, m.in. o tradycji gettoizacji, pierwszym getcie stworzonym przez Niemców na terenach polskich i o tym, jak system gett się stopniowo rozrastał. Do czego getta służyły nazistom? „Pomocnik Historyczny POLITYKI Opór i Zagłada. 1943
O historii polskich zegarków na rękę po II wojnie światowej z prof. Błażejem Brzostkiem z Wydziału Historii UW rozmawia Marcin Zaremba.
Kim byli spin doktorzy kampanii nienawiści 1968 r.? I co na ten temat wiedział naczelny POLITYKI Mieczysław F. Rakowski?
O osobowości komunistycznego dyktatora Marcin Zaremba rozmawia z historykiem dr. Konradem Rokickim i psychologiem dr. Mateuszem Płatosem.
Czy Władysław Gomułka, I sekretarz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, był w spektrum autyzmu? Wiele za tym przemawia. Nie czytał społecznych emocji, miał trudności z nawiązywaniem relacji. Nie miał przyjaciół. Cechowały go brak poczucia humoru, przywiązanie do codziennych rytuałów. O osobowości komunistycznego dyktatora Marcin Zaremba rozmawia z historykiem dr. Konradem Rokickim i psychologiem dr. Mateuszem Płatosem.
Przy okazji premiery serialu „Brokat” rozmawiamy o prostytucji – a może po prostu pracy seksualnej – doby PRL.
„Brokat”, serialowa produkcja Netflixa, opowiada o prostytutkach (dziś powiedzielibyśmy: pracownicach seksualnych) z końca dekady Edwarda Gierka. Ich filmowa historia jest punktem wyjścia do rozmowy z historyczką dr Anną Dobrowolską o kobietach w Polsce lat 70., o ich statusie społecznym, możliwościach zawodowych, wyborach i o rewolucji seksualnej. Rozmowę prowadzi Marcin Zaremba.
Rzecz dla bibliofila, historia pomników dla cara Aleksandra II, przewodnik po polskich ruinach, opowieść o skazanych i dzieje pewnej słynnej tkaniny z Bayeux.
polski Ewa Kochanowska frazę It was Russianed. MARCIN ZAREMBA *** Na marginesie Za kratami, Artur Górski, Prószyński Media, 2022, s. 240 Nie ma co ukrywać: to książka o ludziach z tzw. marginesu, którzy weszli w kolizję z prawem, których przeciętny obywatel (każdego państwa) się boi. Ale też są wśród
O fali nienawiści i przemocy, o jej źródłach i konsekwencjach opowiada dr Izabela Mrzygłód.
Getto ławkowe wprowadzane na polskich uczelniach w latach 30. było systemem wykluczenia żydowskich studentów. Endecka młodzieżówka, Młodzież Wszechpolska, domagała się ograniczenia liczby żydowskich studentów, a nawet całkowitego ich usunięcia. O fali nienawiści i przemocy, o jej źródłach i konsekwencjach opowiada dr Izabela Mrzygłód w rozmowie z Marcinem Zarembą.
O dzieciach, które urodziły się z gwałtów dokonywanych przez żołnierzy, i wstydliwych związkach z okupantem opowiada Jakub Gałęziowski, autor książki „Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny”.
dzieci urodzone z powodu wojny” (Wydawnictwo Krytyki Politycznej), dotarł do nich i ich potomków. W rozmowie z Marcinem Zarembą opowiada o ich losach, wyciszaniu sprawy ich pochodzenia i o traumie.
Każda partia komunistyczna ma dwoje rodziców: rewolucję październikową i tradycję lokalną. Opowiada o nich Łukasz Bertram, autor książki „Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956”.
MARCIN ZAREMBA: – „Każdy badacz komunistów i komunizmu stąpa po minowym polu uproszczeń, stereotypów i mitów”, czytam w pańskiej książce. Spróbujmy zatem rozbroić niektóre z nich. Pierwszy z brzegu: komunizm jako żydowski spisek. ŁUKASZ BERTRAM: – Czasem już chciałoby się
Jak osłodzić życie i się ogrzać – w PRL to były sprawy kluczowe. Cukier i węgiel budziły duże emocje, bo Polakom często tych towarów brakowało.
„Słowo »kurwa« szło z ust do ust. Powtarzano, wykrzykiwano ceny cukru, kaszy, mąki, masła” – tak zareagowano na inflację w czerwcu 1976 r.
. Wówczas wprowadzenie kraju w spiralę inflacyjną zakończyło się rewolucją Solidarności. Gierkowskie obligacje Z punktu widzenia ekonomii błąd popełniony został na samym początku. Było nim anulowanie z dniem 1 marca 1971 r. podwyżki cen z 12 grudnia 1970 r. w sytuacji rosnących pensji (o czym za
Książki, które dotarły do puli finałowej, były rozpatrywane pod wieloma aspektami. Liczył się warsztat historyczny, biegłość autora w dotarciu do źródeł, wprowadzenie nowego tematu bądź nowatorskie ujęcie już znanego, sposób argumentacji. I kunszt pisarski.
, docenienie wcześniej pomijanych aktorów wydarzeń, pisanie pod prąd narodowej mitologii jury postanowiło nagrodzić profesora Instytutu Historii PAN Macieja Górnego. MARCIN ZAREMBA *** Najlepszy debiut w kategoriach Monografie, prace naukowe oraz prace popularnonaukowe, publicystyka Maria Ferenc, Każdy
Poniżej przedstawiamy nominacje do Nagród Historycznych POLITYKI za 2021 rok w kategorii prace naukowe, monografie, prace popularnonaukowe, publicystyka oraz debiuty w tych kategoriach.
to się odbywało w Łodzi: z jednej strony podkreślano czerwony charakteru miasta, z drugiej wymazywano pamięć o łódzkim getcie. MARCIN ZAREMBA Marcin StasiakPolio w Polsce 1945–1989. Studium z historii niepełnosprawnościTAiWPN Universitas, Kraków 2021 To jest historia, której nikt nie uczy
Po 1945 r. nawet konferencje pokojowe wzbudzały w Polakach strach przed wojną. A co dopiero realne napięcia międzynarodowe.
Rząd Radziecki”. W 1950 r. wybuch wojny przewidywano 8 maja i 1 września. Zapowiadać ją miało także w następnych latach: w czerwcu 1951 r. rozpisanie Narodowej Pożyczki Rozwoju Sił Polski, w lipcu 1951 r. śmierć arcybiskupa Adama Sapiehy, we wrześniu 1951 r. wydłużenie służby wojskowej, w
Film „Gierek” ma tyle wspólnego z realiami PRL lat 70., co wioska Gallów Obelixa z podbojami Imperium Romanum. Chciałoby się krzyczeć, jak kreskówkowi Rzymianie: Ratunku!
konflikt z władzą”. Dwa lata później zmieniło się wszystko. MARCIN ZAREMBA *** Śledztwo historyczne Sztuka zagrabiona 2. Madonna znika pod szklanką kawy, Włodzimierz Kalicki, Monika Kuhnke, Wydawnictwo Agora, Warszawa 2021, s. 480 Siedem lat po wydaniu pierwszej części „Sztuki zagrabionej
„Co by się stało, gdyby nie wojsko, człowiek poszedłby spać, a rano nie byłoby koni, świń czy krów. Dobrze, że tak się stało, chociaż wojsko marznie, ale my spokojnie śpimy” – napisał autor listu przejętego przez cenzurę w stanie wojennym. Te listy to dzisiaj skarbnica wiedzy o nastrojach Polaków i ich życiu codziennym w tamtym czasie.
popyt i w ten sposób zmniejszyć kolejki i rozładować niezadowolenie społeczne, nie spełniły tych nadziei. Problemów z zaopatrzeniem nie rozwiązały też kartki na cukier, mięso, masło, na proszek do prania, a nawet na buty. Symbolem stanu wojennego (zawieszonego 31 grudnia 1982, a zniesionego 22 lipca 1983 r.) w pamięci zwykłych ludzi pozostaną kartki i kolejki. MARCIN ZAREMBA
O pierwszej wojnie światowej, feministkach i początkach niepodległości opowiada Maciej Górny, autor wydanej właśnie książki „Polska bez cudów. Historia dla dorosłych”.
MARCIN ZAREMBA: – Podtytuł książki, „Historia dla dorosłych”, sugeruje treści niecenzuralne. MACIEJ GÓRNY: – Jedyny akt seksualny, który mógłbym mieć na myśli, to miłość własna takich postaci jak Dmowski czy Piłsudski. A mówiąc serio, nie pociąga mnie historia z morałem
Dlaczego pszczoły z całej Polski zleciały się na zjazd partii? Poczuły lipę. Ten i podobne dowcipy wyrażały opinie obywateli o władzy. Lata 70. to ich złota era.
Zaczynał dekadę słowami: „Ale mnie jest dobrze w Katowicach”, kończył skargą: „Dzisiaj nagle się mówi, że wszystkiemu winien jest ten diabeł ze Śląska”. Kim był Edward Gierek?
Bigosowym socjalizmem można nazywać pierwszą połowę dekady lat 70., ten krótki w dziejach Polski Ludowej okres względnej prosperity, kiedy ruszyła produkcja małego Fiata, wzrosła dostępność mięsa i wędlin, a strach Polaków relatywnie zmalał.
(dziś powiedzielibyśmy: szarej strefy) – ważnego źródła poprawy dochodów i zaopatrzenia ludności, wreszcie postawienie na produkcję towarów konsumpcyjnych, m.in. dzięki zachodnim kredytom. Nowy Mechanizm Ekonomiczny (tak nazwano program reform) wszedł w życie 1 stycznia 1968 r. Nie podważał
Schyłek rządów ekipy Gierka rozciąga się między tzw. zimą stulecia (1978/79 r.) a strajkowym latem 1980 r. Po drodze była wizyta w PRL papieża Polaka, zorganizowane przez podziemie obchody katyńskie, VIII Zjazd PZPR i ostatnie niedemokratyczne wybory do Sejmu. Wszystkie one oddziaływały na społeczne nastroje, opinie i postawy.
Programowych przeprowadził sondaż opinii w związku z atakiem zimy. 55 proc. badanych uważało, że doświadczane trudności były skutkiem „niedowładu organizacyjnego”. 34 proc. wskazywało na „trudne warunki atmosferyczne”. Badania z kwietnia 1979 r. pokazywały nieznaczny spadek (1–2
Niespodziewanie Edward Gierek stał się symbolem starych, dobrych czasów. Lata 70. w zbiorowej pamięci jawią się jako kraina dobrobytu i bezpieczeństwa. Nawet ówczesna szynka ma być teraz wzorcem wędliniarstwa.
. Swoje zrobił rygoryzm stanu wojennego oraz największe w dziejach PRL podwyżki cen żywności (od 1 lutego 1982 r.) oraz opału i energii, które spowodowały skokową pauperyzację ludności. Niemal na wszystko obowiązywały kartki, nic więc dziwnego, że okres tzw. bigosowego socjalizmu zaczął się jawić ciut
Czy rozwiązać Instytut Pamięci Narodowej i co zrobić z polityką historyczną – rozmawiają prof. Andrzej Paczkowski i prof. Marcin Zaremba.
MARCIN ZAREMBA: – Lubię seriale, ale ten zatytułowany „Skok na historię” męczy głupotą i źle obsadzonymi rolami. Dr Karol Nawrocki wybrany właśnie na prezesa Instytutu Pamięci Narodowej nie ma dorobku naukowego i dydaktycznego. W ramach ulepszania jego CV różne agendy reżimu w
komunistycznych towarzyszy zakończoną licznymi wyrokami śmierci. Jesteśmy dumni z naszej walki o wolność, ale czy bylibyśmy tacy do niej skorzy, gdyby na nas spadły podobne represje, co na Czechów i Słowaków po Praskiej Wiośnie? MARCIN ZAREMBA
Dyrekcja TVP to mafia sycylijska, gospodarka – bajzel. Tak kabareciarze lat 70. dokładali władzy.
O porachunkach i procesach opowiadają prof. Andrzej Paczkowski i prof. Paweł Machcewicz, autorzy książki „Wina, kara, polityka. Rozliczenia ze zbrodniami II wojny światowej”.
MARCIN ZAREMBA: – Symbolem powojennych rozliczeń jest Norymberga. Ale gdy międzynarodowy trybunał rozpoczynał pracę, już zdążyła opaść fala gwałtownej, oddolnej zemsty. Z czego wynikała? ANDRZEJ PACZKOWSKI: – Zjawisko oddolnego odwetu było powszechne. Zaczęło się od akcji organizacji
Poniżej przedstawiamy nominacje do Nagród Historycznych POLITYKI za 2020 r. w kategoriach: prace naukowe, monografie oraz prace popularnonaukowe, publicystyka.
się porozmawiać. Na przykład w Nozie, malutkiej osadzie na Korsyce, gdzie wyjeżdżał na wakacje z malarką Leonor Fini. MARCIN ZAREMBA Andrzej Friszke, Państwo czy rewolucja. Polscy komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892–1920, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2020 Autor
Poniżej prezentujemy nominacje w kategoriach: pamiętniki, źródła i debiuty. Za tydzień zapraszamy do zapoznania się z nominacjami za prace naukowe, monografie i prace popularnonaukowe.
„najbardziej nie lubi pedalastwa”. Przypis do biografii Adama. Barański, dziś profesor mediewista, pisze również o tuzach polskiej historiografii: Samsonowiczu, Geremku, Zientarze. MARCIN ZAREMBA Bohdan Korzeniewski, Było, minęło… Wspomnienia, Państwowy Instytut Wydawniczy
Wzrostowi korupcji sprzyja autorytarny, pozbawiony kontroli społecznej model rządzenia. Załatwienie sobie 9 mieszkań za bezcen – to już było. W wykonaniu jednego z sekretarzy KC PZPR.
sprzedaży nieruchomości w Zakopanem. Liczba podejrzanych w tym mieście sięgnęła 50 osób, a łączna kwota łapówek wyniosła blisko 1 mln zł. Ogólnokrajowy charakter miało śledztwo w sprawie przyjmowania korzyści materialnych przez pracowników Państwowej Inspekcji Handlowej. Objęło Poznań, Kraków, Łódź
ipeenowską recenzję książki „Dalej jest noc”. Ostro pisze o „rządzących Polską nacjonalistach”. Ważny kontekst jego polemik stanowi polityka historyczna obecnego rządu – ktoś, kto chciałby zrozumieć jej zakłamanie, powinien sięgnąć po książkę Grabowskiego. MARCIN ZAREMBA
Ponad 40 lat temu świat zmęczony rewolucją młodych skręcił w stronę konserwatyzmu.
w sferze obyczajowej za Stalina panował purytanizm, o czym świadczy wypowiedź Władysława Matwina, szefa ZMP: „Teoria »wolnej miłości« nie ma nic wspólnego z moralnością socjalistyczną”. MARCIN ZAREMBA *** Żona, córka i ona sama Żona pianisty, Halina Szpilman, Filip Mazurczak