Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Historia

Co zachwyca Niemcewicza

Wiezienie filadelfijskie, ok. 1794 r. Wiezienie filadelfijskie, ok. 1794 r. The Granger Collection / Forum
Pobyt w Stanach Zjednoczonych pozwolił polskiemu pisarzowi zapoznać się ze sposobem rządzenia krajem i różnymi instytucjami. W tym więziennictwem, którego organizacja zrobiła na nim wielkie wrażenie.

W interesującym artykule „Cele Nowego Świata” (POLITYKA 8) Marcin Czajkowski pisze, że w pierwszej połowie XIX w. Europejczycy (Alexis de Tocqueville i Charles Dickens) byli zafascynowani amerykańskim systemem penitencjarnym. Otóż Julian Ursyn Niemcewicz już kilkadziesiąt lat wcześniej, bo w 1797 r. i w latach następnych, odkrył zalety ówczesnego amerykańskiego systemu więziennictwa.

Niemcewicz przedstawia swą wizytę w więzieniu filadelfijskim. Zrobiło na nim duże wrażenie: „Nie sądzę, aby był na świecie zakład pomyślany bardziej rozsądnie i humanitarnie. Jedynym celem smutnego pobytu w tym więzieniu nie jest karać i dręczyć, jak w innych. Tutaj pragną więźnia poprawić, a karę obrócić na pożytek przestępców i społeczeństwa”. W Pensylwanii zniesiono karę śmierci. Więźniowie pracowali w warsztatach, uczyli się rzemiosła, otrzymywali pensję. Najcięższą karą było zamykanie w izolatce. Więzienie prowadzone było przez kwakrów. Strażnicy odnosili się do więźniów uprzejmie. „Wyszedłem (...) zbudowany panującym tam porządkiem, ludzkim traktowaniem i niemal wolny od uczucia przygnębienia, jakie wywołują warunki życia tych nieszczęśliwych ludzi w więzieniach europejskich”.

Widocznie jego własny los więźnia w twierdzy carskiej zwiększał zainteresowanie Niemcewicza tą instytucją w Ameryce. Porównanie wypadało zdecydowanie korzystniej dla więzień amerykańskich. „Zwierzchnicy przemawiają do więźniów jak najłagodniej, chwalą ich postępy i dodają otuchy. Słowem, we wszystkim i na każdym kroku czuje się główny cel instytucji – poprawić człowieka, uczynić go łagodniejszym, dobrym, podczas gdy wydaje mi się, że traktowanie, jakiemu podlega w Europie, ma na celu męczyć go i uczynić złym, a nawet szalonym”.

Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych w 1807 r. Niemcewicz przedłożył Fryderykowi Augustowi memoriał dotyczący organizacji więziennictwa. W 1818 r. opublikował pracę „O więzieniach politycznych”, opartą na obserwacjach więzień nowojorskich. Przedstawia przy tym możliwości przeniesienia doświadczeń amerykańskich na grunt polski. W tym względzie można go uznać za pioniera polskiego penitencjaryzmu. Niezwykle szczegółowo omawia m.in. takie sprawy jak zaopatrzenie więzienia, odżywianie więźniów, odzież dla nich, warunki pobytowe w celach, architektura budynku, szkolenie i praca personelu, warunki materialne personelu, metody wychowawcze wobec więźniów, funkcje produkcyjne więźniów.

Niemcewicz proponuje następujące zmiany:

• Z braku odpowiednich pomieszczeń można by któryś z budynków klasztornych zaadaptować na więzienie.

• W Stanach Zjednoczonych więzienia są na ogół pod nadzorem kwakrów. W Saksonii jest sekta Herrenhuterów o zbliżonych cechach i im należałoby powierzyć kierownictwo więzienia.

• Funkcje inspektorów więziennictwa można by powierzyć urzędnikom „wyższych stanowisk, którzy wyszli ze służby, a znajdują się w wieku dojrzałym i zachowują jeszcze dosyć żywotności, są godni polecenia dzięki ich szlachetności, łagodności charakteru, oddaniu”. Postuluje odpowiednio wysokie wynagrodzenie za tę pracę.

• Jeżeli chodzi o metody postępowania z więźniami, należałoby wzorować się wiernie na doświadczeniach amerykańskich, które są „najlepsze i najpewniejsze dla osiągnięcia poprawy skazanego”.

• Wyżywienie również musi ulec modyfikacji, stosownie do klimatu i przyzwyczajeń w Polsce.

• Ubiory, opieka na chorymi mogą być przejęte ze wzorców amerykańskich.

• Proponuje również, aby regularne wojsko mogło w pewnych sytuacjach stanowić obronę więzienia.

Ameryka wywarła na Niemcewiczu wrażenie jako niezwykle schludna, porządna i zorganizowana w porównaniu z Polską. Naród amerykański – jego zdaniem – „ma ogromne zamiłowanie do porządku, nie umie ani jeść, ani pić, ani tańczyć, zanim nie ustanowi sobie praw i nie wybierze urzędnika dla czuwania nad przestrzeganiem porządku w towarzystwie. Czy jest do pomyślenia, aby ludzie o usposobieniu tak spokojnym i systematycznym mogli być kiedyś wciągnięci w bezład i anarchię?”.

 

Autor jest amerykanistą, dyrektorem Instytutu Spraw Społecznych i Stosunków Międzynarodowych w Akademii Finansów w Warszawie.

Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Ja My Oni

Jak dotować dorosłe dzieci? Pięć przykazań

Pięć przykazań dla rodziców, którzy chcą i mogą wesprzeć dorosłe dzieci (i dla dzieci, które wsparcie przyjmują).

Anna Dąbrowska
03.02.2015
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną