Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Historia

Gracz

Historia III RP i Jarosław Kaczyński

I posiedzenie Sejmu pierwszej kadencji, 1991 r. Od lewej w pierwszym rzędzie: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Gieremek, Leszek Moczulski, Jan Olszewski, Jarosław Kaczyński. I posiedzenie Sejmu pierwszej kadencji, 1991 r. Od lewej w pierwszym rzędzie: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Gieremek, Leszek Moczulski, Jan Olszewski, Jarosław Kaczyński. Andrzej Rybczyński / PAP
Prezentujemy fragmenty najnowszej książki Roberta Krasowskiego „Po południu”, czyli pierwszego tomu jego historii politycznej III RP. Wybraliśmy wątki dotyczące znaczącej, a już zapominanej roli, jaką w latach 90. odgrywał Jarosław Kaczyński, później tak mocno odcinający się od systemu, który sam współtworzył.
Jarosław Kaczyński w czasie „wojny na górze” wykazał się wyjątkową skutecznością, ale i polityczną brutalnością.Krzysztof Wojcik/Forum Jarosław Kaczyński w czasie „wojny na górze” wykazał się wyjątkową skutecznością, ale i polityczną brutalnością.
Robert Krasowski, Po południu. Upadek elit solidarnościowych po zdobyciu władzy. Historia III RP, tom I, lata 1989–1995. Wydawnictwo Czerwone i Czarne.materiały prasowe Robert Krasowski, Po południu. Upadek elit solidarnościowych po zdobyciu władzy. Historia III RP, tom I, lata 1989–1995. Wydawnictwo Czerwone i Czarne.

Jak upadał komunizm

Jak już była mowa, komuniści natychmiast [po wyborach 4 czerwca 1989 r.] zrozumieli rozmiar klęski wyborczej i od razu zaczęli analizować wariant utraty rządu na rzecz opozycji. Kiedy zaś strona solidarnościowa zaczęła myśleć o wzięciu władzy? Nie ma powodu, by nie wierzyć Jackowi Kuroniowi, gdy rok później pisał: „Zrozumiałem od razu nad ranem 5 czerwca, że dalej komuniści nie będą mogli rządzić. Nie można bowiem rządzić, kiedy jest jasne, że nie ma się społecznego poparcia, gdy brak tego poparcia został tak wyraziście zademonstrowany. Chyba że znowu będzie stan wojenny. Ale tego po Okrągłym Stole już się nie dało wprowadzić”.

Pierwszym solidarnościowym politykiem, który publicznie postawił kwestię własnego premiera, był Jarosław Kaczyński. 10 czerwca powiedział on w Elblągu, że „Solidarność ma do rozwiązania dylemat: czy ma być opozycją, czy ma wziąć odpowiedzialność za rządzenie krajem. (…) W przypadku przyjęcia wariantu współudziału w sprawowaniu władzy należy uczynić to z zagwarantowywaniem objęcia funkcji premiera”. Potem w rozmowach z liderami OKP [Obywatelski Klub Parlamentarny] pomysł zaczął lansować Kuroń, jednak bez skutku. W końcu Kuroń sprawę otwarcie postawił na posiedzeniu OKP 1 lipca. Dyskutowano o możliwości poparcia prezydenckiej kandydatury Kiszczaka i wtedy Kuroń zaproponował polityczny handel. Powiedział: „Nie jest w naszym interesie niewybranie prezydenta. (…) Dlatego nie powinniśmy głosować przeciw, tylko poprzeć takiego prezydenta, który obieca, że odda Solidarności rządy”. Pomysł Kuronia został ostro skrytykowany, poparł go jedynie Michnik.

Wtedy Michnik wpadł na pomysł, aby ideę upublicznić. Pojechał do Wałęsy i dostał jego zgodę na publikację. 3 lipca na pierwszej stronie „Gazety Wyborczej” pojawił się sławny tekst „Wasz prezydent, nasz premier”. Artykuł został przyjęty bardzo źle, kolejni liderzy opozycji pisali polemiki dowodzące, że pomysł jest niemądry, pospieszny, że opozycja się skompromituje, że będzie tylko marionetką, że Moskwa się nie zgodzi. W dyskusję włączył się także Mazowiecki, publikując tekst „Spiesz się powoli”, zawierający miażdżącą krytykę pomysłu. Mazowiecki jako problem zasadniczy postawił brak programu. Nie można brać odpowiedzialności za państwo i gospodarkę – dowodził Mazowiecki – kiedy się nie ma nawet śladu pomysłu, jak je naprawić. Kilka tygodni później na spotkaniu w OKP Mazowiecki podtrzymał ten argument, na co Michnik odpowiedział: „Ten układ skazany jest na śmierć. Wie pan, co zostanie z PZPR – gówno zostanie. (…) Mamy taką konstelację międzynarodową, historyczny moment, kiedy można coś złapać. Nie trzeba używać argumentu, że nie ma programu – bo nikt na świecie nie ma recepty, co ma robić Rosja czy Jugosławia”.

To był ciekawy moment, kiedy po jednej stronie bili się Michnik, Kaczyński i Kuroń, mając przeciw sobie Mazowieckiego, Geremka i Wielowieyskiego. W lipcu Michnik i Kaczyński zostali zaproszeni do telewizji, by tam spierać się z Wielowieyskim o pomysł „naszego premiera”. Po wyjściu ze studia w wielkiej zgodzie wracali we dwóch autobusem. Kaczyński potem opowiadał: „Doszliśmy do wniosku, że są wszelkie przesłanki, by skonstruować nasz rząd, ale to się może nie udać z powodu zupełnego braku zdecydowania z naszej strony. Ten pomysł jakby wykraczał poza wyobraźnię, poza sposób myślenia ludzi, których umownie określaliśmy jako pokolenie 56: Mazowiecki, Geremek. Było przecież oczywiste, że kandydatem na premiera byłby ktoś z nich”. Na zakończenie rozmowy – jak opowiada Kaczyński – Michnik powiedział: „Musimy sobie w końcu jasno powiedzieć, że to są ludzie innego pokroju i oni pomysłu z naszym rządem nie podchwycą. A znowu czterdziestolatkowie są za słabi, żeby mogli to zrobić sami. No i rozstaliśmy się wtedy z taką smutną konstatacją”.

Diagnoza Michnika i Kaczyńskiego była słuszna, to był problem pokoleniowy. Po kilku tygodniach bycia wodzonymi za nos przez komunistów do młodszych polityków zaczęły docierać fakty. Totalna wyborcza porażka PZPR, wypowiedzenie lojalności przez satelitów, rozpaczliwe zabiegi o poparcie i wreszcie rezygnacja Jaruzelskiego. Te wieści miały rewolucyjny charakter, informowały, że świat jest inny, niż sądzono, że komunizm jest słabiutki, że można zagrać o znacznie więcej. Natomiast z generacyjnych powodów w tak głęboką rewolucję nie potrafili uwierzyć Geremek i Mazowiecki. To nie była lękliwość, po prostu w ich wyobraźni upadek komunizmu się nie mieścił, każdą jego słabość ich długie doświadczenie nauczyło interpretować jako chytrość, każdą porażkę – jako mający zmylić uwagę blef. Przez całe swoje opozycyjne życie i Geremek, i Mazowiecki studzili cudze emocje; to była ich polityczna misja, która z czasem stała się wyuczoną rutyną. (...)

O ile Geremek w końcu przejrzał na oczy, Mazowiecki okazał się do tego niezdolny. Lata całe bił się z komunizmem, a kiedy ten w końcu upadł, Mazowiecki okazał się jedynym, który nie potrafił dostrzec jego śmierci. (...) Dopiero pod koniec 1990 r. zobaczył to, co Michnik, Kaczyński czy Wałęsa widzieli już latem 1989 r. Przez ponad rok, gdy wszyscy będą hasać po ziemi niczyjej pozostawionej po komunizmie, Mazowiecki ostrożnym krokiem sapera będzie się skradać po rzekomym polu minowym. Z szacunku do niego zwykło się udawać, że na tym polu były miny. (...).

Wojna na górze

Na wiosnę 1990 r. cała elita obozu solidarnościowego miała poczucie, że Mazowiecki działa dramatycznie za wolno. To już nie była różnica zdań, lecz głęboka pretensja, że solidarnościowy premier nie stanął na wysokości zadania. Poczucie było tak dojmujące, że nawet jego koledzy z Unii Demokratycznej w jednej sprawie będą w przyszłości zgodni – nigdy więcej Mazowiecki nie może zostać premierem. Ani nawet ministrem.

Wiosną 1990 r. Mazowiecki przestał być punktem odniesienia. Dużo o nim mówiono, ale myślano o kimś innym. O Geremku. To za nim, a nie za Mazowieckim, solidarnościowa lewica pójdzie na wojnę z Wałęsą.

Tymczasem Geremek nie miał najmniejszej ochoty poprzeć Mazowieckiego. Jako polityk znacznie przenikliwszy, odmiennie oceniał polityczną przydatność Wałęsy. Sławna „monopartia”, której budowanie zarzucał Geremkowi Kaczyński, miała być przecież formacją kierowaną przez Wałęsę. Geremek nie podzielał poglądu, że wraz z sukcesem demokracji czas Wałęsy się skończył. Uważał, że nadal będzie „politykiem wybitnym”. Istniał także osobisty motyw sympatii do Wałęsy, będący jednym z najważniejszych politycznych parametrów tamtej epoki. Otóż Geremek wiedział, że jego podziw do Wałęsy jest odwzajemniony, że Wałęsa ceni go najbardziej i że to on będzie następnym premierem. To zresztą było oczywiste dla całej solidarnościowej elity, nie wiadomo było tylko, kiedy to się stanie.

Dlaczego zatem kilka miesięcy później Geremek zaprzepaścił swoje szanse, opowiadając się przeciw Wałęsie? Bo do gry wkroczył Jarosław Kaczyński, który z całą premedytacją postanowił wbić klin między Geremka a Wałęsę. Wbrew temu, co powszechnie sądzono, Kaczyński nie miał wpływu na Wałęsę. Raczej odgadywał jego potrzeby i publicznie je ogłaszał, kreując wrażenie wspólnie prowadzonej gry. Jednak po kilku miesiącach Geremek uwierzył, że Wałęsa i Kaczyński stanowią zgrany polityczny tandem, że teraz Kaczyński w imieniu Wałęsy będzie sprawował kontrolę nad solidarnościową polityką. Ale było jeszcze coś – Kaczyńskiemu udało się wytworzyć w Geremku przekonanie, że nie chodzi tylko o zmianę faworyta. Że stało się coś poważniejszego – że Wałęsa utracił do Geremka zaufanie. Że uznał go za wroga.

To była pierwsza intryga w historii III RP. Jak wiele opisywanych w tej książce wydarzeń rozegrała się za plecami opinii publicznej. Już w lecie 1989 r. Kaczyński zrozumiał, że aby zdobyć trwałą pozycję, nie wystarczy mu poparcie Wałęsy. Miał zostać marszałkiem Senatu, nominację zablokował Geremek; miał zostać ministrem, plan storpedował Mazowiecki. Kaczyński zrozumiał, że tak będzie zawsze, że w Solidarności rządzonej przez triumwirów nie ma miejsca na awans czwartego. Dlatego postanowił triumwirat rozbić. Ponieważ połowę pracy wykonał sam Mazowiecki, Kaczyński skupił się na rozbiciu drugiego spoiwa – więzi Wałęsy z Geremkiem. Zaczął już w lipcu 1989 r. od zablokowania kandydatury Geremka na premiera. Wałęsa, jak opowiadał potem Kaczyński, „miał wtedy jedną słabość: bał się Geremka”. Wybrał na premiera Mazowieckiego, ale nie wiedział, jak to powiedzieć Geremkowi. Sytuację zręcznie wykorzystał Michnik, który przyjechał i przekonał Wałęsę, że premierem powinien jednak zostać Geremek. I wtedy do gry wkroczył Kaczyński. Dowiedział się o nagłej zmianie decyzji i razem z bratem przyjechał do wsi Węsiory, gdzie Wałęsa łowił ryby. Jarosław przełamał opór Wałęsy, wymyślając mu alibi: doradził, żeby zrzucił odpowiedzialność za wybór premiera na prezesa ZSL. Kaczyński z dumą potem opowiadał o Geremku: „Sprzątnąłem mu sprzed nosa premierostwo”.

Przez kolejne miesiące główny wysiłek Kaczyńskiego był skupiony na poszerzaniu konfliktu Geremek–Wałęsa. Lider PC sprawnie wykorzystywał casus zdrady Mazowieckiego, aby dowodzić Wałęsie, że Geremek zamierza jeszcze większą zdradę. Wałęsa był przekonywany, że Geremek zbratał się z Mazowieckim, że chce go poprzeć w wyborach, że chce przejąć Komitet Obywatelski, aby go użyć przeciw Wałęsie. Coraz częstsze kontakty z Wałęsą były okazją do opowiedzenia warszawskich plotek, które podane w sosie typowych dla Kaczyńskiego politycznych teorii w istocie były donosami na Geremka i jego środowisko.

I to jest klucz do zrozumienia geografii wojny na górze. Za Mazowieckim przeciw Wałęsie nie poszedłby niemal nikt, za Geremkiem przeciw Kaczyńskiemu poszła cała solidarnościowa lewica. Bo Geremka szanowała i ceniła, a Kaczyńskiego nie znosiła.

Za kilka miesięcy Kaczyński dopnie swego. Rozbije triumwirat. Sprawi, że Geremek opowie się za Mazowieckim. Różnie można oceniać tamten styl Kaczyńskiego, jednak jego skuteczność była imponująca. Kaczyński odwrócił logikę politycznego myślenia, całą scenę polityczną zaczął ustawiać pod własne potrzeby. Poróżnił dwóch najwybitniejszych polityków tylko po to, aby samemu wejść do gry. Była w tym nieznana wcześniej sprawność, ale była też niespotykana brutalność. Kaczyński nie uznawał świętości, nie miał skrupułów.

Jednak za ten styl zapłacił słoną cenę, został powszechnie znienawidzony. To, co powiedział Andrzej Celiński o kolegach Kaczyńskiego jako „spoconych mężczyznach w pogoni za władzą”, było opisem tego, jak postrzegano samego Kaczyńskiego. Nikt wcześniej równie brutalnie nie parł do władzy. Nikt nie zaskakiwał tak cynicznymi woltami. Przecież wiosną 1989 r. Kaczyński był za Wałęsą i za Geremkiem. W ogóle nie interesowała go prawica, poparł wycięcie z list sejmowych całej prawicy z Mazowieckim włącznie. Potem, po pierwszym konflikcie z Geremkiem, nagle obrócił się przeciw Geremkowi i był już za Mazowieckim. Minął dosłownie miesiąc i Kaczyński odebrał Mazowieckiemu „Tygodnik” i został głównym krytykiem premiera.

Podobnie traktował Kaczyński programowe sztandary; wybierał te, które dawały szanse na sukces. Na wiosnę założył własną partię i ku zdumieniu wszystkich ogłosił się chadekiem. Michnik szydził, że znał Kaczyńskiego od lat, a dopiero teraz dowiedział się, że jest chadekiem. (...) We wszystkich woltach jedynym stałym punktem był dla Kaczyńskiego interes własny. Przyjaźnie, hasła i poglądy tasował zimno, wedle bieżącej potrzeby. Dziś w polityce takie zachowania uważa się za normalne, jednak dla solidarnościowych idealistów było to oburzające widowisko.

Po latach Kaczyński dowodził, że w 1990 r. wszyscy stanęli przeciw niemu, bo naruszył dominujące interesy, bo chciał rozbić zawiązujące się układy, bo jako jedyny sprawiedliwy wystąpił przeciw rodzącemu się złu. Jednak prawda była inna – niechęć do Kaczyńskiego brała się stąd, że to właśnie jego uznano za symbol zepsucia, za oportunistę, za skończonego karierowicza, który omotał Wałęsę i dzięki brutalnym intrygom chce przeskoczyć w hierarchii bardziej zasłużonych polityków. Sam Kaczyński dobrze o tym wiedział. Niesmak do siebie pozostał mu długo, jeszcze po latach maskował dawną aktywność, budując naciągane teorie, które dawne intrygi przeciw Geremkowi zamieniały w merytoryczny spór. Jednak na zawsze pozostała w nich poetyka donosu i insynuacji. Wszystko, co mówił Kaczyński o Geremku, było albo dramatycznie małostkowe, albo logicznie naciągane. Twierdził na przykład, że Geremek chciał zbudować koalicję z komunistami, a za cały dowód służył mu fakt, że był na ty z Jerzym Wiatrem i Januszem Reykowskim. Opowiadał, że Geremek wymuszał, aby ustępować mu miejsca przy stole. Że grał arystokratę, ale kiedy dowiedział się, że ma zostać szefem MSZ, „kazał skoczyć po flaszkę” (...). Dawna potrzeba oczerniania Geremka, będąca ceną za wejście do pierwszej ligi, przetrwała swój kontekst. Może ze wstydu, a może z przyzwyczajenia, Kaczyński nie potrafił się od niej uwolnić. Nigdy nie był w stanie mówić o Geremku trzeźwo i sprawiedliwie (...).

Wracając do niechęci, jaką żywiono wobec Kaczyńskiego. Otóż tamtej emocji z 1990 r. nie można mylić z późniejszymi ideowymi sporami. W tamtym okresie Kaczyński nie był ideowym przeciwnikiem, dla solidarnościowej lewicy był kolegą o bliskich jej poglądach. Potem, gdy drogi się rozejdą, Kaczyński będzie dowodził, że on i lewica pochodzili z dwóch odmiennych planet – on był niepodległościowy, oni zaś wyszli z tradycji KPP.

Prawda tymczasem jest taka, że choć ta różnica istniała, wcześniej nie była ważna ani dla Kaczyńskiego, ani dla środowiska korowskiego. Kaczyński pochodził z tego samego świata warszawskiej lewicującej opozycji. Prawicowe środowiska owszem poznał, ale mocno go rozczarowały. Kaczyński nie znosił wówczas klerykalizmu, w ogóle jego stosunek do religii był chłodny; większość znajomych nie wiedziała nawet, że jest wierzący. Nie lubił też Kaczyński tradycji endeckiej, szydził także z romantycznego patriotyzmu, z czołobitnego stosunku do narodowej tradycji. (...) Powiedzmy to dobitnie – Kaczyński był typowym działaczem postępowej opozycji. Owszem, miało znaczenie, że jego droga nie wiodła przez Marzec 1968, że lęk przed antysemityzmem nie był jego traumą, ale nadmierne podkreślanie różnicy między nim a środowiskiem Geremka było zbudowaną post factum ideologią. (…)

Choć za prawdziwego Europejczyka uchodził Geremek, to naprawdę jedynym nieprowincjonalnym politykiem był właśnie Kaczyński. To był fenomen, on po 1989 r. nie musiał się polityki uczyć, on nie musiał do demokracji dorastać. Od dzieciństwa śledził życie polityczne Zachodu i tak jak dzieci o słuchu absolutnym raz wysłuchane utwory zapamiętują na całe życie, tak też w nim wszystkie zasłyszane informacje ułożyły się w przemyślane polityczne doświadczenie. W 1989 r. był jedynym nieamatorem, uformowanym, dojrzałym politykiem, który rozumiał naturę politycznej gry. Wiedział, jak się buduje polityczne koalicje, jak się je obala, jak się zdobywa społeczne poparcie, jak się manipuluje opinią. Wiedział również, jakie znaczenie w polityce mają pieniądze, jakie mają media, rozumiał rolę mas, rozumiał logikę społecznych potrzeb, dynamikę ludowego gniewu, konieczność populizmu. To budziło do niego gigantyczną niechęć. Kaczyński rozbijał nie tylko hierarchię politycznej pozycji w solidarnościowej elicie, lecz także hierarchię umysłowej kompetencji. Z Kaczyńskim wszyscy intelektualnie przegrywali. Z Geremkiem włącznie.

Rząd przełomu

Przez całe lata dziewięćdziesiąte Kaczyński miał silny kompleks swojej opozycyjnej drugoligowości. Nieudawany. Przy całej nieposkromionej ambicji Kaczyński respektował opozycyjne hierarchie: potrafił brutalnie atakować Mazowieckiego, Wałęsę czy Geremka, ale nie odważyłby się zająć ich miejsca. (…) Mówił, że gdyby spróbował aspirować do fotela premiera, zostałby zabity śmiechem.

Stąd wzięła się kandydatura Olszewskiego. Postaci w opozycji ważnej, choć w 1991 r. już trochę zapomnianej. Niesłusznie, życiorys Olszewskiego był imponujący. Urodzony w rodzinie działaczy PPS – stracony przez Rosjan Stefan Okrzeja był jego wujem – w czasie wojny działał w Szarych Szeregach, a po wojnie wspierał PSL Mikołajczyka. Po skończeniu przez niego studiów prawniczych zaczęła się właśnie odwilż, więc został dziennikarzem „Po Prostu”. Napisał sławny tekst o potrzebie rehabilitacji Armii Krajowej, za co został ukarany zakazem pisania. Szybko stał się ważną postacią w opozycji. Stał się również jej głównym mecenasem – był obrońcą Kuronia, Modzelewskiego, Melchiora Wańkowicza, Szpotańskiego, Michnika, Wałęsy i Bujaka. On był inicjatorem dwóch sławnych gestów opozycji w latach siedemdziesiątych – listu przeciw zmianom w konstytucji oraz listu przeciw sformułowaniu o przyjaźni z ZSRR. Napisał też sławną broszurkę, znaną każdemu działaczowi, o tym, jak zachowywać się wobec SB.(…)

Jakie miał poglądy? Ci, którzy zapamiętali go z lat dziewięćdziesiątych jako radykalnego prawicowca, byliby zaskoczeni, gdyby się dowiedzieli, że Olszewski prawicowcem nigdy nie był. Przez całe swoje życie był żarliwym i pryncypialnym lewicowcem. Wychowany w kolejarskiej rodzinie, wśród działaczy PPS, tamte wartości raz na zawsze przyjął za swoje. A zatem dwie rzeczy były dla niego naprawdę ważne – narodowa niepodległość i społeczna sprawiedliwość. W obu tych kwestiach był romantycznie nieprzejednany. (…)

W 1990 r. przeszedł Olszewski na stronę Wałęsy, ponieważ Mazowiecki zawiódł go w obu najważniejszych dla niego sprawach. Nie wzniósł dumnie niepodległościowych sztandarów oraz nie bronił robotników przed skutkami szokowej terapii. W późniejszych latach, po nocy teczek, kiedy Olszewski szukał sobie miejsca w polityce, rozpychając się wśród prawicowych partyjek, lewica uczyniła z niego symbol prawicowego radykalizmu. Tymczasem nawet wtedy w niczym nie pasował do prawicowych kanonów – wróg kary śmierci, przeciwnik zaostrzenia prawa karnego, zwolennik wysokich podatków i państwa opiekuńczego, entuzjasta europejskiej integracji, sympatyk feminizmu. Mało kto wiedział, jak bardzo tamte prawicowe partie nie znosiły Olszewskiego, zwłaszcza odkąd Olszewski wyznał, że przez trzydzieści lat, od początku lat sześćdziesiątych do końca osiemdziesiątych, działał w loży masońskiej (...).

Co się zatem zmieniło w Olszewskim po 1989 r.? (...) Otóż nie zmieniło się nic. Bo to nie Olszewski się zmienił, ale rzeczywistość. Przecież takie poglądy jak on kilka lat wcześniej mieli niemal wszyscy. (...) Olszewski był Michnikiem, który w 1989 r. nie zmienił poglądów. Uważał, że Polska niepodległość zapomniała o jasnych moralnych podziałach. Że premier Mazowiecki powinien był w 1990 r. odsunąć generałów Kiszczaka i Jaruzelskiego. Że wolna Polska nie może się zgadzać na taki model zmian, w którym robotnicy tracą pracę, a partyjni dyrektorzy przejmują na własność państwowe zakłady. Zarazem Olszewski w swoim moralizmie był równie pacyfistyczny jak dawniej Michnik. Kto uważnie zapozna się z jego wypowiedziami, zrozumie, że on nie chciał karania. On domagał się gestów symbolicznych: jasnych moralnych potępień, wyraźnego odcięcia się od przeszłości, antykomunistycznych sztandarów dla nowego państwa. (…) Cała reszta, czyli opowieści o jego radykalizmie, to nieporozumienie. (…) Mimo że rząd Olszewski niczego zrobić nie zdołał, warto się uważnie pochylić nad jego dziejami, bo stały się one źródłem ważnych politycznych legend, zarówno dla prawicy, jak i dla lewicy. Przez to Olszewski zdobył status podobny do Mazowieckiego. Obaj politycy stali się symbolami dwóch solidarnościowych skrzydeł. Co pokazało całą przypadkowość pierwszego politycznego podziału – patronem lewicy został konserwatysta Mazowiecki, zaś prawicy – pepeesowiec Olszewski.

Kłopot z opisem „rządu przełomu” polega na tym, że zostały po nim tylko słowa. (...) Natomiast czynu nie pozostawił żadnego. (...) Bo projekt Olszewskiego z założenia był antypolityczny; nie chodziło w nim o działanie, o konkretne decyzje, ale o gest, o danie świadectwa. O dotarcie do ludzkich sumień, o wywołanie narodowego wstrząsu.

Był też drugi problem. Otóż ten gabinet nie mógł działać normalnie, bo od początku był wydmuszką. Kaczyński powołał do istnienia coś, co nie miało prawa dłużej żyć. Zacznijmy od tego, że premier nie miał politycznego zaplecza. Nie było nim nawet PC albo – mówiąc precyzyjnie – nie było nim zwłaszcza PC. Bo od kilku miesięcy między Olszewskim a Kaczyńskim trwał ostry konflikt. Zaczął się przed wyborami od sporu, kto będzie pierwszy na liście wyborczej – Kaczyński czy Olszewski. Wygrał Kaczyński, ale to doprowadziło do wielkiej nieufności. (...)

Konflikt osiągnął apogeum w chwili konstruowania składu rządu. Olszewskiemu zależało na tym, by dobrze żyć z Wałęsą, więc zablokował ministerialne apetyty PC. W szczególności nie wpuścił do rządu żadnego z braci. Kaczyński przełknął pigułkę, ale zażądał stanowiska szefa Urzędu Rady Ministrów dla polityka PC. Olszewski nie miał odwagi powiedzieć „nie”. Zgodził się, ale w ostatniej chwili, gdy przedstawiał w Sejmie skład rządu, do liderów PC przyszła kartka od premiera, że jest mu przykro, ale szefem URM zostanie kto inny. Kaczyński był na krawędzi wybuchu (...).

Przez wiele tygodni pogniewany Kaczyński odmawiał kontaktu z premierem. (...) Gdy wreszcie ochłonął, zażądał od Olszewskiego, aby poszerzyć koalicję. Z punktu widzenia wcześniej głoszonych poglądów pomysł był jednak szokujący – Kaczyński zaproponował koalicję z Unią Demokratyczną. Z Geremkiem, z Mazowieckim, z Kuroniem, z obozem grubej kreski, z formacją, przeciw której rząd Olszewskiego został powołany. Jak zwykle u Kaczyńskiego zmiana politycznych interesów prowadziła do programowej wolty. (...)

Olszewski był przekonany, że jego upadek oznaczać będzie przyspieszone wybory, w których on stanie na czele tej Polski, która w 1990 r. poparła Wałęsę. Zmuszony przez Kaczyńskiego rozpoczął koalicyjne negocjacje, ale tylko po to, by grać w nich na czas. (...) Te negocjacje trwały dwa miesiące. Do kwietnia 1992 r., kiedy stało się jasne, że dalsze rozmowy nie mają już sensu.

Tytuł, śródtytuły i skróty pochodzą od redakcji

Robert Krasowski, Po południu. Upadek elit solidarnościowych po zdobyciu władzy. Historia III RP, tom I, lata 1989–1995. Wydawnictwo Czerwone i Czarne. Książka ukaże się na rynku 8 lutego.

Polityka 04.2012 (2843) z dnia 25.01.2012; Historia; s. 52
Oryginalny tytuł tekstu: "Gracz"
Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Kraj

Przelewy już zatrzymane, prokuratorzy są na tropie. Jak odzyskać pieniądze wyprowadzone przez prawicę?

Maszyna ruszyła. Każdy dzień przynosi nowe doniesienia o skali nieprawidłowości w Funduszu Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry, ale właśnie ruszyły realne rozliczenia, w finale pozwalające odebrać nienależnie pobrane publiczne pieniądze. Minister sprawiedliwości Adam Bodnar powołał zespół prokuratorów do zbadania wydatków Funduszu Sprawiedliwości.

Violetta Krasnowska
06.02.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną