Morski mikrokosmos
Adriatyk. Morze i jego cywilizacja, Egidio Ivetic, przeł. Joanna Ugniewska, Piotr Salwa, Mateusz Salwa, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2022, s. 530
Jak napisać historię morza? Czy rekonstrukcja dziejów morza – niebędąca jedynie prostym połączeniem historii krajów położonych nad jego brzegami – jest w ogóle możliwa? Egidio Ivetic, profesor historii na Uniwersytecie Padewskim, dowodzi, że tak. Kolejny tom wspaniałej Biblioteki Europy Środka pod redakcją prof. Jacka Purchli to pierwsza nowoczesna monografia Adriatyku. W centrum narracji znajduje się „płynna równina”, którą odkrywamy, śledzimy, jak kształtowała relacje między wybrzeżami i krainami wewnątrz lądu. Wszystko to jest „morzem – organizmem”, unikatowym obszarem formowanym przez stulecia, będącym zwornikiem trzech różnych kręgów cywilizacyjnych: włoskiego, słowiańskiego i bałkańskiego.
Adriatyku z jednej strony nie da się oddzielić od Morza Śródziemnego – Ivetic pisze, że jest ono śródziemnomorzem w miniaturze – z drugiej wykazuje on cechy odrębne i niepowtarzalne. W odróżnieniu od Morza Egejskiego – utożsamianego z klasyczną kulturą i grecką wyspiarskością – czy Morza Północnego – określonego przez Michaela Pye’a jako „laboratorium nowoczesnego świata” – Adriatyk wymyka się jednoznacznym definicjom. Ani starożytny Rzym, ani Wenecja, ani faszystowskie Włochy nie zdołały narzucić mu unifikacyjnej opowieści. Opisać coś tak nieuchwytnego, nie popadając w banał, jest sztuką. Iveticowi się udało.
TOMASZ TARGAŃSKI
***
Niektórzy Polacy, niektórzy Rosjanie
Polskie wątki w życiu Michaiła Hellera, Jędrzej Piekara, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2021, s.