Nagrody Historyczne POLITYKI za rok 2021
Nagrody Historyczne POLITYKI: nominacje w kategorii pamiętniki i źródła
Laureatów Nagród Historycznych za rok 2021 ogłosimy w numerze POLITYKI ukazującym się 18 maja w kioskach i na polityka.pl/nagrodyhistoryczne.
W Kategorii Pamiętniki, relacje, wspomnienia
Stefan Kieniewicz
Pamiętniki
Wydawnictwo ZNAK Kraków 2021
Stefan Kieniewicz (1907–92), wybitny historyk, życie miał niezwykłe. Opisał je, choć nie zdążył zająć się ostatnimi dwudziestoma latami swojej biografii i twórczości. A były one nadzwyczaj płodne i ugruntowały pozycję i autorytet tego wielkiego uczonego.
W kolejnych rozdziałach opisuje następujące po sobie etapy; od ziemiańskiego dzieciństwa na Kresach, potem wojna, rewolucja, Druga Rzeczpospolita, znowu wojna z dramatycznymi wydarzeniami, w tym konspiracja, rana w powstaniu, pobyt w Buchenwaldzie, wreszcie nowa Polska. Rodzina i praca. Bardzo wytężona i to na wielu polach, badawczym, dydaktycznym, organizacyjnym i redaktorskim.
Pamiętnik przygotowany do druku przez syna Jana Kieniewicza olśniewa na wiele sposobów i w wielu planach, jest bardzo szczery i znakomicie napisany. Dla każdego coś smacznego.
WIESŁAW WŁADYKA
Maria i Kazimierz Piechotkowie
Wspomnienia architektów
opracowanie: Katarzyna Madoń-Mitzner
Dom Spotkań z Historią Warszawa 2021
Takie autobiografie to rzadkość. Po pierwsze, to dwa życia: równoległe i splątane ze sobą opowieści dwojga słynnych warszawskich architektów. Po drugie, podróż po XX w. tropem ich przestrzeni życia: kamienic, mieszkań, pokoików, niedzickich komnat i sal wykładowych. Gdy Maria Piechotkowa pisze o swoim życiu, używa słowa jak kreślarskiego piórka. Szkicuje ubogi, zapluskwiony pokoik w okupacyjnym Krakowie albo mieszkanie warszawskiej koleżanki na rogu Piwnej i placu Zamkowego z wanną w szafie i widokiem na zbombardowany zamek. Wreszcie po trzecie – to kulisy dziejów budownictwa mieszkaniowego w powojennej Polsce.
Kawał fascynującej historii architektury i urbanistyki tego czasu, ze wszystkimi jej cieniami i blaskami: osiedlami na Bielanach i towarzyszem Tokarskim, który osiedla zagęszczać chciał, bo „słońca nie lubił”.
BARBARA KLICH-KLUCZEWSKA
Jan Lityński
Ucieczka do wolności. Autobiografia
Wydawnictwo ZNAK Kraków 2021
Utonął 21 lutego 2021 r., ratując psa, pod którym załamał się lód. Właśnie kończył redagowanie autobiografii, którą doprowadził do grudnia 1981 r. Obszerną i bogatą, od dzieciństwa po pełną dojrzałość intelektualną i polityczną. Jan Lityński (zwany Litem) był jednym z najbardziej zasłużonych działaczy opozycji demokratycznej. Opowiada, jaką drogę przeszedł. Od żarliwej wiary w komunizm, poprzez zwątpienia i rewizjonizm, aż po, jak sam mówił, demokrację, niepodległość i religię. Nie szedł sam, zawsze w ważnych przyjaźniach, sporach i poszukiwaniach. Jest to opowiedziane fantastycznie, szczerze i ze świetną pamięcią. Ale też jest to zapis życia intensywnego, w którym było wszystko. Sztuka, muzyka, taternictwo, miłości, psy i wino… A przede wszystkim tysiące, tysiące ludzi.
WIESŁAW WŁADYKA
***
W Kategorii Źródła
Ewa Bukojemska, Michał Bukojemski
Bez kontroli uboli: Listy małżonków
Księgarnia Akademicka Kraków 2021
Czy wszystko już wiemy o stanie wojennym z lat 1981–83? Historycy docierają do źródeł: protokołów Biura Politycznego PZPR, relacji z narad radzieckiego kierownictwa politycznego i wojskowego, wyników badania opinii publicznej, ocen sytuacji gospodarczej, doniesień wywiadowczych itd. Jedna dziedzina jest szczególnie ciekawa: postawa tych, którzy znaleźli się na celowniku kreatorów stanu wojennego. Jaki to był szok dla nich? Co wtedy myśleli o czekającym ich losie? Jak wyobrażali sobie funkcjonowanie rodzin, gdy byli internowani? Jak odnosili się do nich przedstawiciele aparatu władzy i przemocy? Na kogo mogli liczyć?
Michał Bukojemski, filmowiec, nie należał do kadry przywódczej Solidarności, ale swoją aktywnością, również jako kolporter „bibuły”, zasłużył sobie na osadzenie w więzieniu. Jego etapy to: Wilcza i Waliców w Warszawie, Białołęka, Załęże, Uherce. Czas: 70 dni w drugiej połowie 1982 r. Bukojemski prowadził diariusz pobytu w stanie niewolnym w postaci listów do żony. Liczne zresztą docierały do pani Ewy. I ona odpowiadała. Ich korespondencja – dla mnie fascynująca. Oddaje stan ducha, stan desperacji internowanych i ich rodzin. Ważny materiał źródłowy, w którym znajdziemy sporo odpowiedzi na postawione wyżej pytania.
MARIAN TURSKI
W obliczu Zagłady. Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939–1945
redakcja: Piotr Długołęcki
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2021
Imponujący rozmiarem tom przedstawia ponad 550 dokumentów powstałych od września 1939 do lipca 1945 r., kiedy to wielkie mocarstwa cofnęły uznanie dla rządu RP na uchodźstwie w Londynie. Choć należy do serii Polskie Dokumenty Dyplomatyczne, to obejmuje dokumenty wytworzone przez różne agendy rządu RP i dotyczące nie tylko Zagłady czy wiadomości o losie Żydów pod niemiecką okupacją, ale też liczne dokumenty dotyczące polskich Żydów – uchodźców w różnych krajach, żydowskich żołnierzy w Polskich Siłach Zbrojnych, kontaktów z organizacjami żydowskimi na Zachodzie czy też ówczesnych dyskusji o Polsce powojennej. Zebrane z kolekcji archiwalnych rozproszonych na trzech kontynentach, starannie opracowane i opatrzone setkami przypisów, pokazują działania (a niekiedy zaniechania) rządu RP na uchodźstwie w całej ich złożoności. Badania i dyskusje nad polsko-żydowską historią zyskały w tym tomie solidny punkt oparcia.
DARIUSZ STOLA
Lili Fuchsberg
Listy do mojej siostry 1947–1973
Wydawnictwo Austeria Kraków–Budapeszt–Syrakuzy 2021
Dwie siostry, 14-letnia Mina i 5-letnia Lili, rozdzieliły się po wojnie. Starsza wyjechała do Palestyny, młodsza została w Polsce, pod opieką „wojennych” polskich rodziców, Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Żydowscy rodzice dziewczynek, także ich brat, zostali zamordowani w czasie wojny. Listy, które Lili pisała do Miny, przetrwały wiele lat w pudełku po butach w jednym z izraelskich kibuców.
Zanim Lili nauczyła się pisać, nadawcą listów do siostry była jej polska mama, która także potem uczestniczyła w korespondencji.
W listach, unikatowym, osobistym źródle zapisującym pojedyncze chwile, wydawałoby się, zwykłej codzienności, na przestrzeni dwóch dekad korespondencji stworzona została wyjątkowa opowieść o życiu Żydów i Polaków w cieniu wojny i Zagłady, opowieść o miłości, przyjaźni, o heroizmie, o pamięci pełnej bólu, o podzielonej tożsamości, o rozłące, antysemityzmie, o niełatwej, PRL-owskiej rzeczywistości.
BOŻENA SZAYNOK
***
Nominowało Jury w składzie: dr hab. BARBARA KLICH-KLUCZEWSKA, prof. dr hab. DARIUSZ STOLA, dr hab. BOŻENA SZAYNOK, red. MARIAN TURSKI, prof. dr hab. WIESŁAW WŁADYKA, dr hab. MARCIN ZAREMBA.