Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kraj

Szkarłatne berety

Jak się zmieni Żandarmeria Wojskowa pod rządami Antoniego Macierewicza?

Ćwiczenia Żandarmerii Wojskowej w Centrum Szkolenia w Mińsku Mazowieckim Ćwiczenia Żandarmerii Wojskowej w Centrum Szkolenia w Mińsku Mazowieckim Przemysław Piątkowski / PAP
Żandarmeria Wojskowa ma chronić wojsko. A kto ochroni wojsko przed żandarmerią?
Minister obrony narodowej Antoni Macierewicz i komendant główny ŻW Tomasz Połuch jeszcze jako pułkownik. Dziś ma już generała.Marcin Obara/PAP Minister obrony narodowej Antoni Macierewicz i komendant główny ŻW Tomasz Połuch jeszcze jako pułkownik. Dziś ma już generała.
Pokaz Żandarmerii Wojskowej na PGE Stadion Narodowy przed szczytem NATOStefan Maszewski/Reporter Pokaz Żandarmerii Wojskowej na PGE Stadion Narodowy przed szczytem NATO

Żandarmeria Wojskowa, choć umundurowana w szkarłatne berety, z założenia stara się nie rzucać w oczy. Po tym, jak kolumna wioząca ministra Macierewicza zderzyła się z pięcioma autami osobowymi, o ŻW zrobiło się jednak głośno. A przy okazji na światło dzienne zaczęły wychodzić historie, którymi żandarmi woleliby nie kłuć w oczy opinii publicznej. Zakup ponad 30 ekskluzywnych limuzyn, rozbuchana ochrona szefa resortu, rozdawanie limuzyn ludziom nowej władzy czy wreszcie załatwienie sobie specjalnych dodatków, jakie dotychczas przysługiwały jedynie żołnierzom z GROM. To jednak dopiero wierzchołek góry lodowej, bo ŻW od lat chętnie widzi się w roli gwardii przybocznej ministra. A jak minister ma mentalność Dzierżyńskiego, to siłą rzeczy i jego gwardia tak ewoluuje.

Bartłomiej Grabski, obejmując urząd wiceministra obrony narodowej, plan dnia ułożył niestandardowo. We wtorek 17 listopada 2015 r. odwiedził najpierw szefa Żandarmerii Wojskowej, a dopiero później udał się do ministerstwa. Rozmowa z gen. Piotrem Nideckim nie była długa, co podwładni komendanta interpretowali raczej na jego niekorzyść. Słusznie, bo Nidecki 34 dni później przestał być komendantem ŻW. Wniosek z odwołaniem dostał w Wigilię punktualnie o godzinie 14. Komuś bardzo zależało, żeby generał nie miał udanych świąt. Ministerstwo nie ufało jeszcze własnym kadrom, więc wniosek był z szablonu, a nazwisko i stopień oficera wpisane długopisem. W grudniu 2015 r. takie wnioski były normą.

Minister lubi pływać

Normą nie były działania, do których wcześniej próbowano namówić Nideckiego. On sam na ten temat milczy, ale w ŻW hulało od plotek, że nowa władza chce starych metod. – Komendant ŻW ma ludzi i środki, żeby zrobić każde śledztwo. Albo też jakieś zamknąć. To on decyduje, komu będzie założony podsłuch, a komu nie. W zasadzie ma pełnię władzy nad swoimi ludźmi i całym wojskiem – mówi jeden z oficerów znający kulisy sprawy. Podobno Grabski złożył propozycję, że jak komendant będzie strzelał z ucha, czyli donosił na kolegów, to nowa władza łaskawie zapomni, że przez ostatnie lata był osobistym asystentem ministra Siemoniaka. Zaufany i lojalny komendant żandarmerii to dla każdego ministra skarb. To do komendanta ŻW trafia większość anonimów, a w ich pisaniu wojskowi są niestety dosyć rzutcy. Ale trafia też wiedza urzędowa, bardzo przydatna, jak na przykład stan posiadania. Wszyscy kluczowi dowódcy mają obowiązek składania zeznań majątkowych. Cała dokumentacja trafia do ŻW. Komendant ma do niej pełen wgląd. Generał Nidecki, jako komendant ŻW, miał jeszcze jednego asa w rękawie. To jego formacja zabezpieczała większość dowodów ze śledztwa smoleńskiego. A minister Grabski był tymi dowodami żywo zainteresowany.

Z kolei sam szef resortu był żywo zainteresowany basenem, który należy do kompleksu sportowego żandarmerii. Specjalnie dla niego obiekt otwierano w środku nocy. Minister Macierewicz lubił zażyć kąpieli o godz. 1, a nawet 2 w nocy. Nidecki ani razu nie został po pracy, żeby witać pryncypała w drzwiach i wykorzystać okazję, żeby jakoś zapunktować. Co żołnierze z długim stażem w kontaktach z władzą jednoznacznie interpretowali, że sam się prosi o emeryturę.

Gen. Nidecki widocznie miał wystarczająco silny kręgosłup, by nie ulec lękowi przed dymisją. Kiedy w nocy 18 grudnia 2015 r. Bartłomiej Misiewicz zdobywał Centrum Eksperckie Kontrwywiadu NATO, szef Żandarmerii Wojskowej nie zgodził się wysłać tam swoich ludzi jako wsparcia. – Ostatecznie na miejscu pojawili się ludzie z oddziału specjalnego dowodzonego przez płk. Tomasza Połucha. I stąd cała tajemnica, skąd się wziął następca gen. Nideckiego. Kiedy władza leży na ulicy, to trzeba mieć refleks, żeby się po nią schylić – mówi proszący o anonimowość oficer.

Pan Kazimierz wymiata

Płk Połuch refleksem wykazał się już wcześniej. Jako szef Oddziału Specjalnego Żandarmerii Wojskowej odpowiedzialny był za zabezpieczenie ochrony szefa resortu. Macierewicz już pierwszego dnia urzędowania odmówił współpracy z dotychczas działającym w ŻW zespołem. Przez lata kolejnych szefów resortu ochraniała ta sama, wąska grupa sprawdzonych ludzi. Niektórzy zaczynali jeszcze z ministrem Szmajdzińskim, po drodze pracowali z Sikorskim, Szczygłą, Klichem, Siemoniakiem. Ministrowie się zmieniali, ale ich ochrona nie, bo zbudowanie profesjonalnego zespołu wymaga czasu i pieniędzy. Za nowej władzy wszystkich odsunięto od zadań.

Macierewicz, który nikomu nie ufa, do resortu przyszedł z własnym człowiekiem. Formalnie zatrudniony w Służbie Kontrwywiadu Wojskowego Kazimierz Bartosik został oddelegowany do MON jako osobisty kierowca szefa resortu. Macierewicz postawił warunek, że będzie jeździł tylko z tym człowiekiem. Płk Połuch nie robił z tego problemu. To zdecydowanie pomogło w jego błyskawicznej karierze. – Murowanym kandydatem na nowego komendanta był dotychczasowy zastępca płk Jędrychowski. Nie tylko miał przygotowanie i doświadczenie, ale tak się składa, że kończył prawo na jednym roku z prezydentem Dudą – mówi jeden z oficerów. Po zmianie władzy do Jędrychowskiego szybko zaczęły ustawiać się kolejki, bo każdy widział w nim człowieka, który z prezydentem przyjacielsko poklepuje się po ramieniu. Szybko okazało się jednak, że zażyłość z prezydentem w oczach szefa resortu to właściwie pocałunek śmierci. Jędrychowski przegrał walkę o stanowisko z człowiekiem, który jeszcze kilka dni wcześniej był niżej w hierarchii ŻW. W dniu odwołania komendanta Nideckiego na pełniącego obowiązki wyznaczono płk. Połucha.

Kilka miesięcy później nowy szef żandarmerii znalazł się w wąskiej grupie oficerów, którzy zostali skierowani na kurs generalski do Akademii Sztuki Wojennej. Kurs otwierany zresztą bez większej pompy, bo – pierwszy raz w długiej historii tej uczelni – organizowany w trybie zaocznym. Komendant Połuch nie zdążył jeszcze na dobre rozpocząć nauki, a już kilka tygodni później został mianowany przez prezydenta na stopień generała brygady. Minister chwalił nowego szefa żandarmerii za sprawność i elastyczność.

Macierewicz przekonał się do żandarmerii. Nie tylko pozwolił im się chronić, ale zaangażował ich również do ochrony własnego ministerstwa. Gmach przy Klonowej, który dotychczas chroniony był przez regularną służbę wartowniczą, dziś ochraniany jest przez kilka patroli żandarmerii jednocześnie. – Takie środki trzeba stosować w stanie podwyższonego zagrożenia, którego przecież nie ma. Zamiast tracić pieniądze na rozbuchaną ochronę, można je wydać na modernizację, z czym minister Macierewicz najwyraźniej sobie nie radzi – mówi Czesław Mroczek, były wiceminister obrony narodowej. Minister Macierewicz widzi to zupełnie inaczej. W styczniu dał żandarmom dodatek specjalny, którym mogli się cieszyć jedynie żołnierze elitarnego GROM. W uzasadnieniu do rozporządzenia zapisano, że koszt w skali roku wyniesie około 8 mln zł. Dodatek znacznie podwyższy również emerytury żandarmów. To kolejne miliony z kieszeni podatnika.

30 stycznia 2017 r. w Oddziale Specjalnym odbyła się skromna uroczystość pożegnania czterech żołnierzy. Relacja z wydarzenia znalazła się nawet na oficjalnej stronie. Na zdjęciach widać tylko trzech z nich, bo czwarty uniósł się honorem i nie przyszedł. Ci ludzie przez ponad 15 lat ochraniali kolejnych ministrów obrony narodowej. W tym czasie nie zaliczyli nawet jednej obcierki z vipem na tylnym siedzeniu. Pięć dni wcześniej nowy zespół ochraniający, z ministrem na pokładzie, niemal zmiótł z drogi samochody stojące na czerwonym świetle. Jak doniosły media, pan Kazimierz odjechał z miejsca wypadku wraz ze swoim szefem. A śledztwo przejęła… Żandarmeria Wojskowa.

Żandarm na emeryturze

Przez ostatnie 10 lat żaden komendant ŻW nie dał rady dociągnąć do końca swojej kadencji (kadencja dowódcy w wojsku trwa trzy lata). Okoliczności odejść były różne, niektóre mało chwalebne. Dowodzący żandarmerią od stycznia 2008 r. gen. Marek Witczak sam stał się obiektem postępowania prowadzonego przez Służbę Kontrwywiadu Wojskowego. Nazwisko generała pojawiało się w aferze związanej z zakupami rejestratorów skażeń dla polskiej armii. W latach 2002–08 gen. Witczak był szefem obrony przed bronią masowego rażenia w Sztabie Generalnym. Cień tej afery padał również na niego. Najpierw go urlopowano. A następnie pozbawiono dostępu do informacji niejawnych, co właściwie eliminowało go z funkcji szefa ŻW. Sam podał się do dymisji. Opinia publiczna w zasadzie nie doczekała się informacji o ewentualnej winie gen. Witczaka.

Jego następcy również nie udało się dotrwać do końca drugiej kadencji. Zabrakło dosłownie kilku tygodni. Oficjalnie gen. Mirosław Rozmus odszedł ze służby na własną prośbę. Nieoficjalnie został do tego zmuszony przez okoliczności. Okoliczności były takie, że atmosfera wokół żandarmerii była więcej niż ciężka. Służba, która miała tropić patologię w wojsku, sama została nią dotknięta. – Komendant zamawiał zewnętrzną firmę do poszukiwania podsłuchów we własnym gabinecie, bo nie ufał swoim ludziom – wspomina jeden z oficerów. Brak zaufania mógł być częściowo uzasadniony, skoro do ministerstwa docierały anonimy ewidentnie oparte na wiedzy wewnętrznej. Życzliwi uprzejmie donosili ministrowi, że komendant rozbudował za ciężkie pieniądze stanowiska dla psów służbowych tylko po to, żeby wstawić tam kojec również dla swojego owczarka niemieckiego. Ten sam „życzliwy” donosił również, że pies generała je lepiej od pozostałych, choć też jest na państwowym wikcie. Żeby bronić swojego honoru, komendant przyniósł do ministerstwa rachunki za karmę, ale niesmak pozostał.

Jednak to nie sprawa prywatnego psa trzymanego w służbowym kojcu była gwoździem do trumny tej kariery. Za czasów gen. Rozmusa bardzo rozbudowany został pion operacyjny. Żandarmeria, która w 2012 r. złożyła zaledwie 915 wniosków o billingi, trzy lata później składała ich ponad 5 tys. Niewiele mniej niż CBA. Do tego ponad 7 tys. wniosków o dane abonenckie. – Robota operacyjna hulała na całego, ale efektów w postaci aresztowań czy wyroków skazujących wcale jakoś nie przybyło – mówi jeden z oficerów. Pojawiły się podejrzenia, że służba szuka po prostu kwitów. Atmosfera zrobiła się ciężka, bo ta formacja miała już podobne epizody w swojej historii.

Za czasów komendanta Jana Żukowskiego pion operacyjny był najszybciej rozwijaną i najlepiej dofinansowaną strukturą ŻW. Żukowski był człowiekiem ministra Antoniego Szczygły. Ministra, który był przekonany, że struktury dowódcze przeżarte są korupcją. Żukowski dostał zadanie wyczyszczenia stajni Augiasza. Zabrał się do pracy z dużym zapałem. Nie oszczędzał nawet własnej formacji. Na tapetę trafiła sprawa zakupu przez ŻW samochodów opancerzonych typu Dzik. Już sama procedura zakupu pozostawiała wiele wątpliwości. W tej sprawie zgromadzono 26 tomów akt. Jeszcze więcej wątpliwości budziła przydatność i jakość samochodów. Wozy pancerne, za które ŻW płaciła po 700 tys. zł za sztukę, miały posłużyć w armii prawie 30 lat. Po sześciu latach od zakupu wszystkie zostały wycofane z linii. Niektóre pojazdy wycofywane z zasobów żandarmerii miały na liczniku 58 przejechanych kilometrów. Niektórych nigdy nie użyto. Sprawą Dzików gen. Żukowski uderzał bezpośrednio w swojego poprzednika gen. Bogusława Packa.

Mierzył nawet wyżej. Jego ludzie intensywnie rozpracowywali tzw. aferę bakszyszową z 2005 r. Chodziło o pieniądze, które polska armia dostawała od Amerykanów na odbudowę Iraku i na odkupowanie broni od rebeliantów. Amerykanie regularnie przekazywali pieniądze w plastikowych paczkach po milion dolarów w każdej. I mieli bardzo dużo zaufania do swoich polskich sojuszników. Aż do czasu, kiedy okazało się, że zdjęcia zniszczonej broni są do siebie łudząco podobne. A w bagażu powrotnym kilku żołnierzy znaleziono grube zwitki dolarów poukrywane w tubkach po kosmetykach. Ludzie Żukowskiego chwalili się, że lada dzień zapolują na grubego zwierza. Wśród wojskowych mówiło się o rychłym aresztowaniu jednego z byłych dowódców kontyngentu. Po odejściu ministra Szczygły myśliwy stał się zwierzyną. Do ŻW wysłana została specjalna kontrola. Okazało się, że na tapecie żandarmów była niemal cała czołówka dowódcza armii. W tym jeden z generałów, który właśnie powołany został na wiceministra obrony narodowej. Potyczka skończyła się remisem. Odszedł wiceminister i szef ŻW. Kilka dni temu generał Piotr Cz., były wiceminister w MON, skazany został prawomocnym wyrokiem za wykorzystywanie żołnierzy przy budowie swojego domu i używanie służbowego auta do celów prywatnych.

Postępowanie w sprawie zakupu Dzików zostało umorzone. Kilka lat później właściwie nieużywane pojazdy próbowała sprzedać Agencja Mienia Wojskowego. Cena wywoławcza 15 tys. zł za sztukę nie okazała się wystarczającą zachętą do kupna.

Ale to już było?

Dzięki uchwalonej ponad rok temu tzw. ustawie inwigilacyjnej nie dowiemy się już, jaka służba, ile razy chciała komuś sprawdzać billingi, śledzić za pomocą geolokalizacji albo ustalać dane abonenckie. – Dane szczegółowe zostały objęte tajemnicą i nie są już podawane do wiadomości opinii publicznej – mówi Wojciech Klicki z Fundacji Panoptykon. Fundacja nie składa jednak broni i nadal przygotowuje raporty na temat tego, jak inwigilują nas służby. Z ostatniego można się dowiedzieć, że licząca prawie 100 tys. funkcjonariuszy policja nie podpisała z żadną z firm informatycznych porozumienia o bezpośrednim dostępie do ich baz danych. Za to licząca zaledwie 3 tys. funkcjonariuszy ŻW ma podpisane cztery tego typu umowy. – Wśród moich znajomych wszyscy dzwonią tylko za pośrednictwem aplikacji, które pozwalają na szyfrowanie przekazu. Panuje powszechne przekonanie, że wszystkie telefony są na podsłuchu – mówi jeden z byłych oficerów.

Podobnie jest w samej ŻW. Umówienie się na spotkanie z kimkolwiek z formacji wymaga stosowania niemal metod operacyjnych. Ludzie są przestraszeni, a nawet zastraszeni. – Odkąd odszedłem ze służby, ograniczam swoje kontakty telefoniczne z kolegami, którzy zostali w linii. Myślę, że jest to monitorowane, a każdy mój telefon mógłby przysporzyć im tylko pytań i kłopotów – mówi gen. Janusz Bronowicz, który już raz stoczył wojnę z żandarmerią. Za czasów komendanta Żukowskiego został posądzony o handel alkoholem bez banderoli na służbowej uroczystości. Takie oskarżenia przekazano do ministra Szczygły. – Kuriozalne i bezpodstawne zarzuty, które miały doprowadzić do usunięcia mnie z wojska – dodaje Bronowicz. Według jego kolegów stare czasy wracają w wielkim stylu.

Znam gen. Połucha niemal od porucznika. To był dobry żołnierz. Powiedziałbym nawet, że wybijający się. Mam nadzieję, że generalska gwiazdka nie spowoduje, że zapomni, iż żandarmeria ma chronić wojsko, a nie szpiegować – mówi gen. Waldemar Skrzypczak. Udzielił nam tej wypowiedzi telefonicznie. Korzystał z aplikacji szyfrującej rozmowy.

Polityka 9.2017 (3100) z dnia 28.02.2017; Polityka; s. 21
Oryginalny tytuł tekstu: "Szkarłatne berety"
Więcej na ten temat
Reklama
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną