„Habibi” - orientalna powieść graficzna

Prawie 700 stron, 7 lat pracy, w tym prawie dwa lata zbierania źródeł i referencji graficznych. Setki szkiców, wprawek, sterty zapisanych i zarysowanych notatników. Tak w skrócie wygląda kuchnia pracy nad „Habibi”. Każdy fan Craiga Thompsona mógł uchylić do niej drzwi, bo autor prowadzi blog, na którym na bieżąco przedstawiał postępy pracy nad swoim ostatnim projektem. A fanów ma wielu, większość z nich zdobył dzięki wcześniejszemu komiksowi „Blankets. Pod śnieżną kołderką”. To również było wyzwanie dla długodystansowca: blisko cztery lata pracy, które przyniosły ogromny sukces, nagrody i uznanie krytyki, włącznie z osobistymi gratulacjami od Arta Spiegelmana, autora słynnego „Maus”. Dziś jego prawie 600-stronicowa autobiograficzna opowieść o nastoletniej miłości i dorastaniu w konserwatywnej, chrześcijańskiej rodzinie jest wymieniana jednym tchem obok „Maus”, „Persepolis” czy „Black Hole” jako klasyka powieści graficznej (ang. graphic novel). W samych Stanach Zjednoczonych „Blankets” sprzedał się jak dotąd w nakładzie ponad 600 tys. egzemplarzy, a pierwsza francuska edycja zniknęła z półek w ciągu dwóch miesięcy. Wszystko wskazuje na to, że „Habibi” powtórzy ten sukces. Właśnie pojawiło się trzecie amerykańskie wydanie, bo dwa poprzednie, łącznie ponad 300 tys. egzemplarzy, prawie się skończyły. Thompson święci też triumfy na rynku frankofońskim, w Niemczech czy we Włoszech. Teraz „Habibi” trafiło do Polski. – Wbrew temu, co powszechnie sądzi się o amerykańskich historiach obrazkowych, superbohaterskie serie, sprzedawane w specjalistycznych sklepach komiksowych, nie mają już takiego znaczenia dla całego rynku komiksowego. Liczą się tytuły dystrybuowane w księgarniach, a więc powieści graficzne – mówi Paweł Timofiejuk, polski wydawca Craiga Thompsona. Powieść graficzna: z czym to się je? Czym różni się powieść graficzna od komiksu? Każda powieść graficzna jest komiksem, ale nie każdy komiks jest powieścią graficzną. Termin został ukuty w latach 30. XX w. przez Lynda Warda, autora pozbawionych tekstu opowieści obrazkowych, tworzonych techniką drzeworytu. Ale na dobre zaczął funkcjonować dopiero 40 lat później za sprawą Willa Eisnera. Amerykański artysta pochodzenia żydowskiego miał już wysoką pozycję w przemyśle komiksowym. Z powodzeniem publikował serie w prasie, szanowano go za detektywistyczną serię „The Spirit” (nie tak dawno przeniesioną na ekrany kin). Jednak Eisnerowi to nie wystarczało. Chciał stworzyć bardziej osobisty, literacki komiks, portretujący barwną imigrancką dzielnicę w Nowym Jorku, gdzie się wychował. Tak powstała „Umowa z Bogiem”. Wiedział, że będzie to rzecz zbyt niekonwencjonalna jak na klasyczny komiks i jego dzieło powinno trafić do trochę innego odbiorcy. A że termin „komiks” w owym czasie kojarzył się jednoznacznie z historiami superbohaterskimi, postanowił zaprezentować je wydawcy jako „powieść graficzną”. Ten ewidentnie marketingowy zabieg chwycił. Chwycił jeszcze lepiej, gdy w latach 80. pojawił się „Maus”, przedstawiający opowieść Władka Spiegelmana, który ocalał z Holocaustu. Pod koniec lat 90. nastąpił prawdziwy wysyp powieści graficznych nowej fali twórców, właśnie takich jak Craig Thompson, i dziś na stałe goszczą oni w księgarniach. Dzięki tej terminologicznej manipulacji komiksy podbiły księgarski rynek, znalazły się w horyzoncie zainteresowań wydawców literatury, a także krytyki „New York Timesa”, „Guardiana” czy „Time’a”. Craig Thompson nie waha się, by mówić w swoich dziełach o sobie: o własnych kompleksach, lękach i egocentryzmie. Wszystko to znajdziemy w jego wcześniejszych albumach – „Blankets” oraz „Dzienniku podróżnym”. Obydwa ukazały się po polsku. Dziś Craig to spełniony i żyjący ze swojej sztuki artysta. Dzięki sukcesowi „Blankets” kupił duży dom na wsi pod Portland, gdzie może w spokoju rysować i rąbać drewno, co jest jedną z jego ulubionych rozrywek. Ale życie Craiga nie zawsze było kolorowe. Dzieciństwo spędził w małej miejscowości Marathon w stanie Wisconsin, w rodzinie należącej do konserwatywnego, chrześcijańskiego zgromadzenia – Kościoła Wspólnoty Biblijnej. Co ciekawe, jego dziadkowie ze strony matki wyemigrowali do USA spod... Tarnobrzega. Thompsonowie żyli skromnie, ojciec był hydraulikiem, a matką gospodynią domową. W domu poza Biblią prawie nie było książek, Craig i jego brat Phil słuchali tylko muzyki chrześcijańskiej, a rodzice dokładnie wybierali swoim pociechom programy telewizyjne. Jedynym obszarem, który nie podlegał cenzurze, i jedynym miejscem, gdzie mały Craig mógł się zetknąć z jakąkolwiek twórczością plastyczną inną niż religijna, były komiksowe dodatki do weekendowych wydań gazet. Thompson, zafascynowany m.in. „Fistaszkami”, postanowił spróbować sił jako twórca. W „Blankets” pokazuje nam swoje dzieciństwo, przywiązanie do religii i późniejsze religijne rozczarowanie, a przede wszystkim młodzieńczą miłość. Do dziś „Blankets” pozostaje jedną z najpiękniejszych historii miłosnych, jakie zostały opowiedziane za pomocą komiksu. Dzięki artystycznemu zaangażowaniu, emocjonalnemu ekshibicjonizmowi Thompsona i, co za tym idzie, niezwykłej szczerości, udało mu się obudzić w czytelnikach pamięć o ich pierwszych, być może naiwnych, ale jakże silnych uczuciach. To także fascynująca historia o seksualnym przebudzeniu młodzieńca wychowanego w purytańskim domu.     Od autotematyzmu do Koranu Sukces „Blankets” nie uderzył autorowi do głowy. Przynajmniej tak przekonuje nas w swoim „Dzienniku podróżnym”. Jeżdżąc po europejskich miastach i północnej Afryce ukazuje siebie jako naiwnego, dużego dzieciaka, amerykańskiego prowincjusza, stereotypowego niedokształconego Amerykanina, który nad widok starożytnych ruin przedkłada szkicowanie śpiących na chodniku kotów. W wymownej scenie, przedstawiającej profesjonalną sesję zdjęciową dla czołowego francuskiego wydawcy komiksów Castermana, wyznaje: „Jakże śmieszne i nierealne dla prostaka z Wisconsin jest pozowanie do setek efektownych zdjęć na ulicach Paryża”. Ale opowiadanie o sobie w końcu znudziło się Thompsonowi, a tematykę następnej książki zdradził właśnie w „Dzienniku podróżnym”, gdzie ze szczegółami ilustrował życie uliczne Marrakeszu i Fezu. Przez kilka lat tworzył „Habibi” – komiks o losach dwójki dzieci, arabskiej dziewczynki o imieniu Dodola i czarnoskórego chłopca Zamia, którzy trafili w ręce handlarzy niewolników. Obydwoje doświadczają seksualnej traumy: Dodola przechodzi zbyt wczesną inicjację, a następnie musi sprzedawać swoje ciało za jedzenie, by w końcu trafić do haremu, a Zam zostaje poddany kastracji. Album oszałamia od pierwszych stron swoją warstwą wizualną. Akcja toczy się w bliżej nieokreślonym arabskim państwie, na planszach komiksu pojawiają się niezliczone arabeski i wschodnie motywy. Niektóre strony zakompon