Nic lepiej nie wyrażało smutku z powodu odejścia kasety magnetofonowej niż zdjęcie, które od kilku lat krąży między melomanami. Widnieje na nim kaseta, a obok ołówek. Podpis głosi: „Twoje dzieci nigdy nie poznają związku między jednym a drugim”. Czyli – tu uwaga dla najmłodszych czytelników – nie dowiedzą się, jak skutecznie można taśmę przewijać przy użyciu ołówka. Po tych paru latach wiemy jednak, że smutek był przedwczesny. Wprawdzie sprzedaż czystych kaset spadła najpierw z kilkuset do kilkudziesięciu milionów, a w 2007 r. do ledwie kilku milionów sztuk rocznie, to jednak w ostatnich latach odbiła się od dna i, ku zdziwieniu obserwatorów, rośnie. W 2011 r. największe w tej dziedzinie badanie rynku, Nielsen SoundScan, przyniosło zaskakujące dane: sprzedało się o 50 proc. kaset więcej niż rok wcześniej. I to mimo że japońska centrala firmy Sony zawiesiła produkcję przenośnych kasetowych walkmanów – najważniejszego wynalazku, który w latach 80. mocno wyniósł w górę już wtedy nienowy (powstał jeszcze w latach 60.) format. Ostatnio walkman uznany został w ankiecie gadżeciarskiego pisma „T3” za najważniejszy muzyczny wynalazek ostatniego półwiecza. W plebiscycie wyprzedził mp3 i płytę kompaktową. Sympatia, jaką dość powszechnie odczuwamy w stosunku do kasety, nie jest bowiem zależna od stanu rynku. I mówi nam coś o współczesnym świecie, w którym różne stare media nie giną. Bo gdy osiągną sprzedażowe dno, odbijają się od niego, by zamienić w elitarny obiekt kultu. Powody takiego stanu podzielić można na racjonalne, modowe i czysto nostalgiczne. 1. Kaseta jako lokata Kasety nie giną przede wszystkim dlatego, że całkiem dużo ich jeszcze zostało. I są miejsca, gdzie wciąż się przydają: odtwarzacze samochodowe w starszych modelach aut, kuchenne radiomagnetofony. Poza tym na kasetach (podobnie jak na taśmach VHS w wypadku wideo) przechowujemy rodzinne wspomnienia – własnoręcznie nagrane koncerty, pierwsze słowa wypowiadane w dzieciństwie albo muzykę amatorskich garażowych zespołów. Narodowy Instytut Audiowizualny podczas ostatniej edycji festiwalu Kultura 2.0 urządził akcję digitalizacji takich domowych kaset. Można było je przynieść i odebrać zawartość nagraną na pendrivie. W tej idei chodziło jednak nie o to, żeby stare taśmy wyrzucić do kosza, tylko żeby móc na bieżąco korzystać z tego, co było na nich nagrane. Operowanie nagraniami na twardym dysku jest bardziej wygodne. – Bo czy jest trwalsze, to już kwestia sporna – mówił Krzysztof Cybulski odpowiedzialny za akcję, poza tym znany jako członek artystycznej grupy panGenerator (stworzyli m.in. kontroler muzyczny Dodecaudion).   Z punktu widzenia fachowca kaseta ma mnóstwo wad – wnosi stosunkowo duże szumy i zniekształcenia, przenosi ograniczone pasmo dźwięku, a każde urządzenie czyta jej zawartość w nieco inny sposób. Ale jeśli zapragniemy wrócić do kaset z dzieciństwa, okażą się całkiem pewne i długowieczne – w końcu coś pod tymi szumami wciąż słychać. Nagrane kasety wciąż dominują w wielu krajach Trzeciego Świata, w niektórych państwach afrykańskich nie zdołał ich wyprzeć żaden format, a w Zimbabwe wybudowano nawet wielką kopiarnię produkującą 8 tys. sztuk dziennie. Na Zachodzie sprzedaż liczy się skromnie – w dziesiątkach tysięcy sztuk, ale za to rośnie. Chcą o tym opowiedzieć Zack Taylor i Seth Smoot, którzy pracują nad dokumentalnym filmem „Cassette”. Nie mieli pieniędzy na zdjęcia, więc równo rok temu urządzili zbiórkę w serwisie Kickstarter. Efekt? Internauci wpłacili brakujące 25 tys. dol. w ciągu dwóch miesięcy. Folkowa grupa The Mountain Goats, czołowy zespół sceny niezależnej Animal Collective czy zasłużona rockowa grupa Wilco – to tylko przykładowi wykonawcy, którzy w ostatnich latach wydawali kasety. W Polsce mieliśmy w tym roku kasetę chwalonego przez krytyków duetu UL/KR, a wcześniej taśmę punkowych The Kurws z wkładką zaprojektowaną specjalnie przez rysownika POLITYKI Jana Kozę. Regularnie nowe tytuły – polskie i zagraniczne – publikuje mała firma Sangoplasmo z Wrocławia. Jedną z ostatnich premier jest kaseta elektronicznego kompozytora Piotra Kurka nagrana w Lyonie wspólnie z miejscową artystką Sylvią Monnier. – Dla chcących słuchać, nagrywać czy wydawać na kasetach nie ma tu większych przeszkód. Decki kasetowe, segmenty wieży, walkmany czy dyktafony, choć nie są już produkowane, to wciąż do zdobycia na aukcjach internetowych w śmiesznie niskich cenach – komentuje sytuację szef Sangoplasmo Lubomir Grzelak. Dla świata podzielonego na małe nisze zainteresowań niebagatelną sprawą jest właśnie cena. – Płyty CD trzeba zamawiać w pakietach co najmniej 500 sztuk, tymczasem kasety mogę kupować w pudełkach po 50 sztuk i nagrywać w domu lub profesjonalnie, ale za bardzo rozsądną cenę – tłumaczy fenomen Britt Brown z firmy Not Not Fun, amerykańskiej firmy publikującej kasety. To między innymi dla nich duże firmy typu TDK czy Maxell wciąż produkują czyste kasety, sprzedając ich nawet po kilka milionów rocznie – tyle że w dużo mniejszym asortymencie niż w złotej erze nośnika. To kolejny powód, dla którego nie warto wyrzucać starych kaset magnetofonowych – te najlepsze to towar chodliwy wśród kolekcjonerów. Od dawna nieprodukowaną czystą taśmę TDK MA-R60 z 1982 r. – jeszcze w oryginalnej folii – można dziś kupić na Allegro za 990 zł. Nie brakuje kaset wycenionych na 100 zł i więcej. Wysokie ceny osiągają również stare polskie kasety hiphopowe, bo w tej postaci publikowano (i odbierano, co przypomina film „Jesteś Bogiem”) w latach 90. wiele unikatowych wydawnictw. Ale to już bardziej efekt nostalgii i mody. 2. Kaseta jako symbol W świecie po wybuchach alterglobalistycznych i książkach Naomi Klein wyłączanie się ze świata masowej produkcji, wielkiego rynku, zaczęło być uznawane za cnotę. Albo przynajmniej zjawisko modne. Kupując dystrybuowane masowo płyty CD czy pliki mp3, jesteśmy częścią rynku. Zbierając niskonakładowe winyle, pozostajemy w nim jedną nogą, bo koncerny też już wróciły do produkcji płyt winylowych. Ale kupując kasety, z całą pewnością trafiamy poza ten rynek. Idiotyczne? Jake Kinzey w świetnej książce eseju „The Sacred and the Profane. Investigation of Hipsters” (Zero Books) wydanej wiosną tego roku podaje przykład wytartych i porwanych dżinsów, które opanowały świat mody w latach 90. To było zjawisko znacznie bardziej absurdalne. „Ale Japonia rozwijała się znacznie szybciej od ekonomicznych konkurentów i stawała się »plastykowym« społeczeństwem, którego ludzie tęsknili za prawdziwym doświadczeniem. Te dżinsy były odpowiedzią na tę potrzebę” – pisze Kinzey, udowadniając dalej, że to samo zjawisko pogoni za resztkami autentyczności zaowocowało w świecie Zachodu wszechobecną w nim dziś figurą hipstera. Gdy tylko kaseta zaczęła schodzić z rynku, stała się atrakcyjna dla zupełnie innej publiczności niż dotąd, bo pozwalała na zamanifestowanie swojego przywiązania dla starego, autentyczne