Warszawska ekspozycja konfrontująca dwie wielkie artystyczne formacje przypomina trochę niedawny mecz Lechii Gdańsk z FC Barceloną. Young British Artists (YBA) to fenomen, który zasadniczo przeorał nie tylko brytyjską, ale światową sztukę współczesną i stał się symbolem dziś równie silnym jak niegdyś szkoła nowojorska. Tymczasem polska sztuka krytyczna (PSK) ma przede wszystkim znaczenie lokalne, w Europie słyszalna była już ledwie, ledwie.
Czy marketingowo to zestawienie służy tylko podbiciu naszego ego? Czy jest sens zestawiać naszych krytycznych z brytyjskimi młodymi? Jest, a główny powód to kilka zaskakująco wspólnych cech obu tych formacji. Łączy je na pewno kalendarz. Ukonstytuowały się mniej więcej na początku lat 90. – i w podobny sposób.
Wszyscy członkowie YBA wywodzili się z kolejnych czterech (1987–90) roczników absolwentów Goldsmith College w Londynie. Polscy krytyczni kształcili się wprawdzie w różnych miastach, ale jeden ośrodek edukacyjny przysłużył się szczególnie – tzw. Kowalnia, czyli wydział stołecznej ASP prowadzony przez prof. Grzegorza Kowalskiego. To stąd pochodzili liderzy artystycznej rewolucji: Paweł Althamer, Katarzyna Kozyra, Artur Żmijewski, Katarzyna Górna. Pierwsze wspólne wystawy Brytyjczycy zorganizowali w 1988 r. („Freeze”) oraz w 1990 r. („East Country Yard Show”), zaś tę najsłynniejszą, która wywindowała ich na szczyty, dopiero w 1997 r. („Sensation”). Polacy ze swymi głównymi manifestacjami artystycznymi zmieścili się pośrodku: „Idee poza ideologią” (1993 r.) oraz „Antyciała” (1995 r.).
Lalki z penisami zamiast nosów
Jest jednak coś ważniejszego od dat, co sprawia, że chce się konfrontować te formacje. To skłonność ich członków do wywoływania skandali, łatwość, z jaką to robili, oraz kontrowersje, jakie przez lata budzili wśród krytyków i widzów.