Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Kultura

Księga dygotu

Jerzy Pilch o tym, co łączy pisarza i prostytutkę

Jerzy Pilch Jerzy Pilch Leszek Zych / Polityka
Rozmowa z Jerzym Pilchem o nowej książce, parkinsonie, pieniądzach i pokrewieństwach między pisarzem i prostytutką.
materiały prasowe

Justyna Sobolewska: – Będziemy rozmawiać o dziwkach czy o chorobie?
Jerzy Pilch: I o tym, i o tym.

Bohater pana nowej minipowieści „Zuza albo czas oddalenia” zakochuje się w prostytutce. Mam wrażenie, że pan idealizuje ten zawód, że one tak z radością i przyjemnością...
Miłość idealizuje obiekt. Nie opisuję za szczegółowo tego, co nazywam miłością, wystarczająco mocno opisuję zachwyt. Nie ma miłości bez zachwytu, ale zachwyt bez miłości może być. Nie muszę rozstrzygać, na ile bohater się myli. Tego rodzaju oś fabularną mamy choćby u Marqueza w „Rzeczy o mych smutnych dziwkach”, gdzie bohater postanawia uczcić 90 urodziny szaloną nocą z dziewicą. Lubię szczególnie ten epizod, kiedy on się starannie przygotowuje, kąpie, czesze, zakłada garnitur, ale dba, żeby to wszystko było w dyskrecji. No i przechodzi obok zakładu fryzjerskiego, a fryzjer krzyczy: „Miłego dymania, dziadku”. Jego popłoch jest dobrze uchwycony. No i Llosa, który napisał zdanie, które mnie zezłościło: „Kto przy zdrowych zmysłach zakochuje się w kurwie?!”. A dlaczego nie? W ogóle wydaje mi się, że osobność tego fachu jest oczywista, ale przesadzona. Jak wszędzie, część niewiast uprawia go z rozpaczy, żeby było co włożyć do garnka i żeby było na komunię dla dziecka, a część z pasją i upodobaniem, i wtedy to jest rodzaj twórczości. A że dochodowej? To się zdarza, że twórczość jest dochodowa, że one są natchnione.

Mieszka pan na Hożej, przy warszawskim „pigalaku”. Te panie z Poznańskiej są takie natchnione?
Mam do nich sympatię, nie są skrępowane. Przechodziłem wiele razy, przyspieszałem, bo były zmysłowe mrugnięcia i cmoknięcia. Mówimy przecież o najstarszej profesji świata, która będzie istnieć tak długo jak świat. Nawet gdy kula ziemska pogrąży się w dobrobycie i wszyscy będą mieli na wszystko, to część ludzkości będzie uprawiać ten zawód, bo to lubi. Wydaje mi się, że pisarz, który nie przeżył tego rodzaju fascynacji, któremu nie spodobała się sprzedajna dziewczyna, który nie wsadził łba w taką historię, za wiele nie zwojuje.

Plemię sprzedajnych dziewczyn to bratnie plemię literatów. Nie porównuję się, bo wszystko, co wiem, to wiem z czytania, ale byli wielcy koneserzy. Taki Flaubert w czasie licznych podróży miał wiele kontaktów. To znalazło wyraz przede wszystkim w korespondencji, po polsku wyszedł jeden tom, i to w latach 50. Mam nadzieję, że doczekam obszernego wyboru listów Flauberta. On jest niezrównanym nauczycielem pisania. Do anegdotycznych niezaspokojonych koneserów należał Simenon, który musiał mieć codziennie jeden kontakt. Rzadko kiedy czuję, że jestem protestantem z małego miasteczka, ale kiedy czytam o takim marnotrawstwie jak to Simenona, to duch luterski się we mnie burzy.

Bohater „Zuzy” nie jest chyba luteraninem, hojnie płaci, nawet mu to płacenie sprawia przyjemność.
Ciężką ręką to pisałem. Ale taka nasza rzeczywistość Polski kapitalistycznej. Zawsze było kombinowanie, zarabianie, ale za starej Polski obyczajowość nie była tak otwarta, nie było powszechnego namysłu nad groszem, zwłaszcza nie było takiego węszenia: skąd on ma te pieniądze, dlaczego ma takie auto, trzeba to zbadać. Nie chcę ferować tego rodzaju odkrywczych sądów, że pieniądze rządzą. Ale obszar debat na tematy finansowe czy pieniężne stał się dziś o wiele bardziej otwarty, żeby nie powiedzieć – bezwstydny.

W tej książce niedużo mamy okoliczności zewnętrznych, wszystko rozgrywa się między nim a nią. Chociaż nie jest wykluczone, że ona jest tylko wyobrażeniem, że jej w ogóle nie ma.
Można to czytać jak rękopis znaleziony po śmierci. A to znaczy, że nie tylko będę pisał i mordował się tutaj do końca, ale i w trumnie, jak ręce nie będą się trzęsły, będę miał dobre warunki do pisania.

Opowieść urywa się niespodziewanie.
To było ryzykowne dla mnie i wyczerpujące. Czułem, że mogę marzyć o napisaniu na ten temat 500 stron. Może o tak zwanej normalnej miłości wyszłoby mi rzeczywiście 500 stron. A poza tym moja forma jest nie najlepsza. Szczerze mówiąc, ten zgrany chwyt z rękopisem znalezionym w bucie – wiem, nie należy z warsztatowych sekretów się zwierzać, ale to było mi potrzebne po to, żeby usprawiedliwić nagły koniec. W ten sposób ujawniłem doniosły sekret.

W przeciwieństwie do ostatnich książek nie ma tu wadzenia się z Bogiem, tylko raz pojawia się ktoś o inicjałach PB.
Pan Bóg strzegł. Na starość mówi się, że i diabeł ogonem na mszę dzwoni. Jest taki mechanizm. Mój ojciec całe życie był bardzo agnostyczny. Ja z tym nie miałem kłopotu przez lata, a teraz, im bliżej, tym jestem bardziej sceptyczny. Nie działa na mnie wizja zmartwychwstania ciał. A jak ktoś mi mówi, że wielkie zmartwychwstanie nasze będzie się odbywać w innych kategoriach niż kategorie poznawcze rozumu ludzkiego, to ja dziękuję, mam takie kategorie, jakie mam, i w nich kombinuję. Jestem sceptyczny co do wielkiej obietnicy. Wierzę za to w to, co napisane jest w Biblii. Wczoraj przeczytałem Księgę Sędziów, mało jest takich makabrycznych ksiąg. Wierzę też pisarzom biblijnym. A w Pana Boga? Zobaczymy, jeszcze jest czas.

Pisał pan „Zuzę” w ciągu ostatniego roku, po operacji?
Pisałem, bo mi się chciało to napisać. Oczywiście, czasem musiałem przekonywać siebie, że trzeba pisać: nieważne, gorzej mieli, chodzimy jeszcze.

Choroba jest w tle tej książki: „Zdrętwiało całe ciało, prądu za mało”.
Teraz trzeba napisać coś, co będzie nosić tytuł: „Księga dygotu”. I mam już pierwsze zdanie, tylko muszę nad nim popracować, bo nie jest jeszcze doskonałe stylistycznie: „Parkinson to kurwa, nie choroba”. Kto wie, ten wie – zwodzi cię, okradnie, da ci nadzieję, obieca małżeństwo i nic nie spełni.

Ja już właściwie nie mówię o niczym innym tylko o parkinsonie. Wczoraj poczułem się tak fantastycznie, wypiłem małą kawę. Nie wiem, czy to dobre samopoczucie wiązać z nową farmakologią, czy to kaprys tej choroby, która jest kompletnie nierzetelna. Zacząłem pisać coś ręcznie, na tych żółtych kartkach. Lubię Styrona i przeczytałem gdzieś, że on pisał na żółtym papierze, bo to wzmacnia. No, a dziś już jest zupełnie inaczej. To jest tak, każdy chory to zna: zasypiasz z nadzieją, że obudzisz się zdrowy, potem rano jest beznadziejnie, potem do południa słabo, potem moglibyśmy popełnić samobójstwo. Osiecka, jak opowiadała, postanowiła kiedyś to zrobić. Zamknęła się w łazience z żyletką. Coś próbowała kombinować, a tu pukanie, mama: „Agnieszka, zupa!”. Ta z żyletką myśli, co robić. „A jaka?”. „Pomidorowa”. No, jak pomidorowa, to jeszcze zjem, pomyślała. W południe możemy zjeść zupę pomidorową, a potem jest już znośnie.

O samobójstwie i Cioranie pisze pan tu sporo.
Cioran niczym innym się nie zajmował, tylko samobójstwem, i dojechał prawie do dziewięćdziesiątki. Jednak lepiej się go czyta, jak człowiek jest zdrowy. To ma elegancję i wyrazistość. Teraz, jak patrzę na niego przez pryzmat choroby, to przemawia do mnie trochę mniej. Zanim zacznie się zdanie, to już wiadomo, że będzie tak błyskotliwe, że coś okropnego. To już wolę Philipa Rotha, który obsesyjnie pisze o sobie. Miałem go za autora jednej książki, „Kompleksu Portnoya”, wydawało mi się, że tej młodzieńczej, szyderczej książce nic nie dorówna. Ale to nieprawda. Postanowiłem go w całości przeczytać. Często pojawia się u niego perspektywa starzejącego się pisarza, w powieści „Duch wychodzi” alter ego Rotha, pisarz po siedemdziesiątce, przeżywa fascynację młodą dziewczyną.

Fascynacja starca dziewczyną, satyra nimfą, to częsty motyw u Rotha. Pisał, że na starość pojawia się coś takiego, jak „patos kobiecego ciała” . U Miłosza też to było.
Miłosz był opętany, jak w tym wierszu „Uczciwe opisanie samego siebie nad szklanką whisky samemu sobie na 90 urodziny, na lotnisku, dajmy na to w Minneapolis”. Był niespożyty: „Widzę ich nogi w minispódniczkach, spodniach albo w powiewnych tkaninach,/Każdą podglądam osobno, ich tyłki i uda,/zamyślony, kołysany marzeniami porno./Stary lubieżny dziadu, pora tobie do grobu,/nie na gry i zabawy młodości”.

I wyjaśnia, że właściwie nie pożąda tych istot samych, one są dla niego znakiem namiętności świata: „pożądam wszystkiego,/a one są jak znak ekstatycznego obcowania”. To nie tylko Miłosz, Mann był wielkim pisarzem, ale raczej w opiewaniu miłości heteroseksualnej nie był liderem. W „Doktorze Faustusie” pakt Adriana Leverkühna z diabłem polega na tym, że dostaje 15 lat twórczości, ale może przez ten czas zaznać miłości. I tam się pojawia prostytutka Esmeralda, w której się zakochuje, łapie od niej francę i umiera. A że była to powieść, którą maniakalnie czytywał mój ojciec, więc mówiłem o tym sto razy. Ważne, że ona za sutą opłatę stała się dla niego kobietą przychylną, kupił dostęp do jej ciała. Idziesz do burdelu i proponujesz małżeństwo – to jest dla mnie psychologicznie prawdziwe. To jest dola ludzi samotnych.

„Można zakochać się w kobiecie, która nie lubi książek? Można, ale po co? Kto przy zdrowych zmysłach zakochuje się w kobiecie, która nie lubi książek?” – bardzo mi się to spodobało.
To jest parafraza mojego przyjaciela Janusza Olejniczaka, prowadziliśmy różne rozmowy o zabarwieniu erotycznym, nieraz ciężko by było się domyślić, że to rozmowa wybitnego pianisty z laureatem Nike, bo poruszaliśmy raczej elementarne sprawy. On jest autorem twierdzenia, że ta wybrana musi słyszeć muzykę. Skoro tak, to w moim przypadku musi słyszeć książki. Czasem, to prawda, nie jest to wymagane, ale wtedy, jak mawiał pewien sprawozdawca bokserski, długo to nie potrwa.

Ale Zuza nie czyta nic.
Najpierw napisałem, że Zuza nie czyta i nie wie, kim był Rembrandt, ale wydawało mi się to zbyt wymyślone. Słyszałem parę razy w nowej Polsce – niekoniecznie od sprzedajnych dziewcząt – „ja nie lubię książek”. Powiedzenie „nie lubię książek” jest rodzajem bezwstydu. To źle brzmi. Nie chcę mówić jak dziadek jakiś, ale za moich czasów tak nie było. Oczywiście, często spotykam ludzi, którzy czytają. Przedwczoraj pod empikiem facet piątkę mi zafundował i mówi: „Wszystko przeczytałem, proszę pana, i martwię się o nadmiar wrażeń”. No to mówię: „Historie zasłyszane, dzięki temu przeżyłem”. Mam takie przygody. Kiedyś czekam na Stefana Szczepłka przed meczem Legia-Cracovia i patrzę, a tu idzie w moim kierunku jeden z kibiców. Zaniepokoiłem się trochę, bo nie wyglądało na to, że chce podyskutować o literaturze ani że się zbliża celem pozyskania autografu. Podszedł, klepnął mnie i mówi: „Szkoda, że jest pan kibicem tak chujowej drużyny”.

I jeszcze takie zdanie ładne: „Człowiek jest stęsknionym zwierzęciem”.
Doskonała jest tylko tęsknota. Czasem, jak się spełnia – czasem jesteś z tym wytęsknionym i okazuje się, że ta tęsknota była lepsza, piękniejsza od spełnienia, generalnie jestem za spełnieniami.

Może to jest tak, że obraz kobiety najbardziej pobudza do pisania?
Tak jest świat urządzony, rozumiem tych, którzy o tej porze roku idą na Chmielną i dostają pomieszania zmysłów od dekoltów, rozumiem, że to silny głód. Może bardziej eleganckie jest się nie gapić, ale ja jestem za stary i się gapię, i rozumiem tych, co się gapią. Pochwała sztucznych biustów w tej książce jest umotywowana, bohater po sześćdziesiątce widzi podpompowaną doskonałość, jest być może rozanielonym frajerem, ale ja nad tym nie boleję.

Bohaterowi wydaje się, że miłość do prostytutki pozwoli mu uniknąć stopienia się z drugą osobą i utraty wolności. Ale okazuje się, że on wcale nie jest wolny, że miłość zawsze odbiera wolność.
Tak właśnie jest. I to damy na koniec, dobrze?

rozmawiała Justyna Sobolewska

Polityka 22.2015 (3011) z dnia 26.05.2015; Kultura; s. 70
Oryginalny tytuł tekstu: "Księga dygotu"
Więcej na ten temat
Reklama

Czytaj także

null
Społeczeństwo

Wstrząsająca opowieść Polki, która przeszła aborcyjne piekło. „Nie wiedziałam, czy umieram, czy tak ma być”

Trzy tygodnie temu w warszawskim szpitalu MSWiA miała aborcję. I w szpitalu, i jeszcze zanim do niego trafiła, przeszła piekło. Opowiada o tym „Polityce”. „Piszę list do Tuska i Hołowni. Chcę, by poznali moją historię ze szczegółami”.

Anna J. Dudek
24.03.2024
Reklama

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną