Muzyka egzotyczna na polskich estradach

Właściwie wszędzie ludzie reagują jak dzicy – uśmiecha się szeroko 56-letni Ghańczyk, błyskając złotym zębem i sygnalizując, że na spotkanie z publicznością warszawskiej Cafe Kulturalnej jest przygotowany. Tylko co on może wiedzieć o reakcjach tłumów, skoro dopiero zaczyna grać na koncertach własną muzykę? Ata Kak: poszukiwany Na scenie przedstawia się jako Ata Kak, bo taki pseudonim widniał na kasecie, którą nagrał na początku lat 90. Na komputerze, w domu, inspirując się trochę amerykańskim rapem. – Ale Amerykanie rapowali wtedy wolniej, ja robiłem to bardzo szybko – zastrzega. Głos Ata Kaka najwidoczniej nie przemówił do publiczności, bo z 50 wydanych wtedy egzemplarzy kasety sprzedały się trzy. Resztę rozdał rodzinie. Artysta, prywatnie Yaw Atta-Owusu, wrócił do swojego zwykłego życia obieżyświata goniącego za pracą. Uczył angielskiego i grał na perkusji w Niemczech, potem mieszkał w Kanadzie, imając się różnych zajęć, po latach wrócił do Ghany. O karierze muzycznej zapomniał. Odkurzył ją Brian Shmikovitz, amerykański etnomuzykolog, który za stypendium Fulbrighta pojechał do Ghany i trafił na jego zakurzoną kasetę w 2002 r. Muzyka wydała mu się fascynująco egzotyczna – sprawiła, że założył blog, na którym postanowił prezentować ludziom takie wynalazki z kaset kupionych w Afryce. Nazwał go stosownie: Awesome Tapes From Africa. Zainteresowanie było tak duże, że niektóre z kaset zaczął publikować na nowo – na płytach. Chciał wydać i Ata Kaka, ale nie po piracku, więc uparcie szukał rapera różnymi metodami przez kilkanaście lat. – Dzwoni nagle telefon ze Stanów. Jakiś Schimkovitz mówi, że interesuje się moją muzyką – wspomina Ata Kak. – Myślałem, że sobie żarty stroi. Minęło 20 lat i nikt nie wydawał się nigdy zainteresowany tym, co robiłem. Schimkovitz wydzwaniał dalej, zaproponował kontrakt. Historia nieprawdopodobna, jak z filmu „Sugar Man”. – Odesłałem umowę, a on przelał mi tysiąc dolarów, chociaż nic jeszcze nie zrobiłem. I dopiero w tym momencie uświadomiłem sobie, że to wszystko dzieje się naprawdę – opowiada Ghańczyk. Rzucił pracę, odkurzył stary syntezator, zebrał zespół i wyjechał w trasę. W Polsce zdążył zagrać dwukrotnie i potwierdzić, że ludzie byli tak samo dzicy jak gdzie indziej. Zdiagnozował też przyczyny tego szaleństwa: – Moje piosenki są trochę inne. Samo: zrób to sam Shawqmamad Pulodow grywał już wielokrotnie poza Tadżykistanem, ale nie przestaje go dziwić, że ludzie reagują. A przecież nie znają wcześniej ani rytmu, ani melodii. Z grupą Samo (po tadżycku niebo) grywa suficką muzykę z gór Pamiru, gatunek endemiczny, choć charakter instrumentów – w większości strunowych – wskazuje na to, że musiał powstać gdzieś na południe od rosyjskiej bałałajki, a na północ od indyjskiego sitaru. Tradycja jest prastara, taką muzykę gra się wciąż podczas kilkudniowych ceremonii pogrzebowych, ale na świecie mało znana. Samo trudno znaleźć w sieci, mają profil na Facebooku, ale „lubi to” niecałe 400 osób – z czego pokaźna część to ci, którzy widzieli ich koncert w Krakowie. Nawet u siebie muszą o przetrwanie tradycji walczyć. Grupa Samo powstała więc przy muzeum instrumentów, które sami założyli 10 lat temu w Duszanbe. Skąd instrumenty? – Wszystkie, które tu przywiozłem, wykonałem sam – mówi Pulodow. Na podstawie jakiejś dokumentacji? – Nie było dokumentacji. No to może według wiedzy przekazywanej z ojca na syna? – Nie, sam się nauczyłem – spogląda, zdziwiony pytaniem. Prezentuje owoce swojego rzemiosła. – To jest nay, to rubab, tanbur, pamir, ghijjak, a to setar – pokazuje strunowy instrument, rzeczywiście trochę podobny do sitaru. – Grywam na wszystkich, a nawet na innych, których tu nie zabraliśmy. Czasem ktoś zadzwoni do Samo po pomoc. Pulodow grywa na przykład z tadżycką gwiazdą pop, Dalerem Nazarowem. Ale trochę się zdziwił, gdy goście z Krakowa zaproponowali mu występ z Kubą Ziołkiem, niedawnym laureatem Paszportu POLITYKI. – Pierwszy raz się spotkaliśmy w Duszanbe. Zaproponował, żebyśmy grali swoje, a on posłucha i dołączy. No więc graliśmy, pokazaliśmy mu program. A Kuba z dnia na dzień w hotelu opracował sobie nasze utwory na gitarę – mówi Pulodow. W Krakowie doszło do rewanżu: Samo zagrało utwór Ziołka. Songhoy Blues: muzyczni uchodźcy Zaczęli grać, bo grać nie mogli. Paradoks rodem z Mali, gdzie w 2012 r. wybuchła wojna domowa i północną część kraju przez wiele miesięcy okupowali islamiści, wprowadzając szariat i zakazując m.in. grania muzyki. Młodzi członkowie Songhoy Blues uciekli więc do Bamako, stolicy kraju. Tu się poznali i natychmiast założyli zespół. – W tej chwili sytuacja na północy, w Gao i Timbuktu, jest dużo lepsza. Armia odbiła okupowane miasta, wróciła normalna administracja. Ale ze względu na ryzyko ataków nie urządza się imprez masowych, więc w rodzinnych stronach nie mogliśmy dotąd zagrać – tłumaczą. Regularnie koncertowali za to w stolicy kraju. Tu zauważyła ich z miejsca Africa Express, prowadzona m.in. przez Damona Albarna z Blur organizacja pomagająca zdolnym muzykom z różnych stron świata. Pomogli wydać płytę i wywieźli na pierwszą trasę na Zachodzie. Wczoraj nieznani, zagrali z miejsca na dużej scenie katowickiego Off Festivalu. A później na duńskim Roskilde, gdzie uczestniczyli w legendarnym już maratonie Africa Express do czwartej nad ranem. – Wyszedł Albarn, poprosił nas, żebyśmy jeszcze raz zagrali utwór „Should I Stay Or Should I Go” The Clash, a potem zniosła go ze sceny festiwalowa ochrona, bo był tak rozochocony, nie chciał kończyć. Jak podpowiada nazwa grupy, są Songhajami, ale na światowych festiwalach spotykają muzyków z sąsiedzkiego ludu Tuaregów, który przewodził krwawej rewolucji cztery lata temu: Tinariwen, Tamikrest, Imarhan. Wszyscy mają na Zachodzie od paru lat wdzięczną publiczność, która ich muzykę opisuje jako pustynny blues (Martin Scorsese w swoim filmie dokumentalnym dowodził, że Mali jest czarną ojczyzną bluesa). Ale o idee polityczne się nie spierają. – Znamy się i szukamy tego, co nas łączy – a łączy nas wszystkich wrażliwość społeczna. Raczej wołamy o pokój, miłość i rozwój na przekór podziałom. W 2016 r. Songhoy Blues wrócili do Polski na festiwal filmowy Docs Against Gravity, gdzie pokazywano dokument „Grajmy, dopóki nas nie zabiją” – obraz życia muzycznych uchodźców, na których młodzi i modnie ubrani Malijczycy w Warszawie na pewno nie wyglądają. – Spójrz na nas – uśmiechają się. – Nosimy dżinsy, a nie te obszerne boubou, w których paradowali nasi ojcowie. A nasza muzyka to odbicie tego, co się w tej chwili dzieje w Afryce. Islam Chipsy: wesele na Offie Z młodą gwiazdą muzyki arabskiej rozmawia się trudno. Egipcjanin ma obstawę dwóch wyższych od siebie perkusistów, z którymi razem gra pod szyldem EEK. Jeden z nich zna trochę angielski, więc tłumaczy słowa Islama w trzeciej osobie. Dlaczego zajęliście się graniem muzyki elektronicznej? – Mówi, że to nie jest muzyka elektroniczna. Ale przecież gracie ją na urządzeniach elektronicznych... – To są keyboardy. Mówi, że od 10 lat. W ten sposób Islam odpowiada na pytanie jeszcze niezadane. Jego przygoda z prostymi instrumentami klawiszowymi, które na rynek arabski wielkie koncerny produkują w specjalnych wersjach uwzględniających tutejsze skale, zaczęła się na przyjęciu weselnym. Przygrywał jakiś didżej. Islam podszedł do niego i powiedział, że przyniesie swój keyboard i się przyłączy. Okazało się, że gra tak widowiskowo – i bardzo szybko – że publiczność zaczęła żywo reagować. Założył własne trio (z tymi dwoma perkusistami) wykonujące elektroniczną wersję sha’abi, opisywaną jako mahraganat – wszechobecny nowy styl, który funkcją (kluby nocne, ale i wesela) przypomina disco polo, gdyby nie to, że na Zachodzie słuchają tego na festiwalach z muzyką alternatywną. Poza tym disco polo nie miało swojego Hendrixa. A Islama Chipsy, prywatnie Islama Saeeda, taki rodzaj wirtuozerii wyraźnie pociąga, w dodatku twierdzi, że utrzymana w szaleńczym tempie muzyka EEK to formy w większości improwizowane. Dziś trzej muzycy z Kairu cieszą się więc lokalną sławą. Mówią, że u siebie w kraju grają codziennie, a gdy są za granicą – siedem dni w tygodniu. Tempo potwierdza ich wizyta na katowickim Off Festivalu. Występują tu najpierw w normalnie przydzielonym sobie czasie, a po raz drugi – na głównej scenie, kilka godzin później, gdy okazuje się, że rozchorowała się jedna z festiwalowych gwiazd. Za drugim razem publiczność wydawała się nawet bardziej rozbawiona. Askat Jetigen: komuz po komunizmie Kirgistan nie jest sz