Przywracanie pamięci
Recenzja książki: "20 lat nowej Polski w reportażach", oprac. Mariusz Szczygieł
W tej książce przeglądamy się jak w lustrze. Od szoku, jakim był początek nowej Polski, aż po emigrację zarobkową do Wielkiej Brytanii.Mariusz Szczygieł wybrał do swojej antologii 26 reportaży z ostatnich dwudziestu lat. Są tu teksty publikowane w „Gazecie Wyborczej”, ale i w „Polityce” – świetne reportażeEwy Winnickiej o początkach warszawskiego centrum handlowego Arkadia, Edyty Gietki o architekturze polskiej prowincji i Marcina Kołodziejczyka o „trendsetterach” i „lansie”.
Są teksty o Amwayu, disco polo, modzie na siłownię, o Radiu Maryja, aborcji, jest też wstrząsający reportaż Ireny Morawskiej „Dług”, na podstawie którego powstał potem film Krzysztofa Krauze. I anonimowy dziennik gracza na giełdzie, który jak połowa Polaków w 1994 r. kupował akcje Banku Śląskiego. W 1989 r. Szczygieł kupuje sobie bez kolejki polędwicę sopocką i zjada ją całą, bo wreszcie jest. Opisuje to w quasi-dzienniku z lat 1989–1992. Widać w tych zapiskach, jak nagle zostaliśmy wrzuceni w nową rzeczywistość, do której trzeba było dopiero stworzyć sobie nową mentalność. Tymczasem byliśmy jak bohater reportażu Wojciecha Tochmana o człowieku, który ocknął się na torach bez pamięci, kim jest. My wszyscy po 1989 r. byliśmy „jak człowiek z anulowaną pamięcią, który uczy się wszystkiego na nowo (…) sklep żądał, żebyśmy mówili na niego shop; prażynki żądały, żeby nazywać je chipsami”. A przeszłość została odcięta.
Fascynująco jest odbyć tę podróż wstecz, bowiem dopiero teraz tamtą rzeczywistość możemy uchwycić i zobaczyć z wielu punktów widzenia. W dodatku każdy tekst jest inny, reportaże oprócz tego, że opowiadają o prawdziwych zdarzeniach, stosują najrozmaitsze środki wyrazu. Mistrzostwem jest choćby obraz nowej Polski AD 1993, stworzony przez Szczygła z ogłoszeń prasowych. W tej książce dobrze widać, jak reportaż, gatunek dziennikarski, staje się literaturą. I w dodatku jest to literatura, którą się czyta z wypiekami na twarzy.
20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła, Czarne, Wołowiec 2009, s. 472