Wilczy apetyt
Recenzja książki: Susan Sontag, "Jak świadomość związana jest z ciałem, Dzienniki, tom 2, 1964–1980"
David Rieff, syn Sontag, który przygotował dzienniki do druku, pisze o matce jako wiecznej studentce. Rzeczywiście imponujące jest jej wielkie pragnienie wiedzy: „Kiedy czytam, zawsze mam wrażenie, jakbym jadła. Natomiast potrzeba czytania jest jak nieznośny wilczy głód”. Drugi tom dziennika jest kopalnią idei, pomysłów oraz zarysów szkiców, aforyzmów i cytatów do czytania na wyrywki. Susan Sontag jest tam, gdzie najciekawsi ludzie tamtego czasu: w Tangerze z beatnikami, w Wenecji z Brodskim (jedna z ważniejszych dla niej postaci), w Paryżu z Cioranem, przygląda się pracy Grotowskiego i Petera Brooka, Godarda, razem z Johnem Ashberym w 1980 r. dociera też do Polski, która przypomina zapachem Anglię z lat 50. Czyta wszystko, nawet Norwida. To jej bywanie nie jest jednak kulturalnym stylem życia, ale ma w sobie napięcie i żarłoczność prawdziwego poznania. „Oto on – mój umysł. Wciąż rośnie, ma nienasycony apetyt”. Umysł, tak jak pisała w pierwszym tomie dziennika, jest ściśle związany z ciałem i seksualnością. Czasem zauważa, że chciałaby kochać się z taką swobodą i zapamiętaniem, jak udaje jej się pisać.
Zapisuje też ból rozstań z ważnymi dla siebie kobietami. A własną chorobę przekształca w notatki do tekstu: w 1975 r. przechodziła chemioterapię. O tym nie pisze, za to zajmują ją: Wietnam, homoseksualizm w filmach, rola nudy w kulturze i to, dlaczego wszyscy piszą dzienniki zamiast listów. Każdy z tych zapisków nadaje się na esej (niektóre z nich napisała). Jest kimś, kto nie ustaje w wątpliwościach, kto się nie boi mówić własnym głosem i nie chce reprezentować żadnej większości. „Jestem pisarką adwersarzem, autorką polemiczną. Piszę, żeby opowiedzieć się za tym, co jest atakowane, i by atakować to, co budzi aprobatę”. I wcale nie daje jej satysfakcji przekonanie wszystkich do swoich racji. Ten gatunek intelektualistki jest dziś zupełnie niespotykany.
Susan Sontag, Jak świadomość związana jest z ciałem, Dzienniki, tom 2, 1964–1980, przeł. Dariusz Żukowski, Wydawnictwo Karakter, Kraków 2013, s. 592
Książka do kupienia w sklepie internetowym Polityki.