Nabokov polityczny
Recenzja książki: Andrea Pitzer, „Ukryta historia Vladimira Nabokova”
W zetknięciu z wielkim pisarzem biograf najczęściej ma wielki problem – musi uniknąć jednocześnie hagiograficzności i obrazoburczości, odrzucić sądy utarte, a przy tym nie pozwolić, by do głosu doszły wyraźne nadinterpretacje. W przypadku „Ukrytej historii Vladimira Nabokova” mamy do czynienia z tą ostatnią sytuacją.
O ile nie ma wątpliwości co do tego, że autor „Bladego ognia” był głęboko uwikłany w zawirowania swej epoki, o tyle trudno przystać na odczytywanie jego twórczości przez pryzmat owych zawirowań. Teza Andrei Pitzer jakoby Nabokov przemycał w swych książkach wyraźne komunikaty o charakterze politycznym (wymierzone w totalitaryzmy, antysemityzm etc.) nie przekonuje nie tylko dlatego, że spłyca ona wymowę twórczości autora „Lolity”, który wyraźnie się od podobnych chwytów odżegnywał choćby w przedmowie do „Zaproszenia na egzekucję”, lecz także z tego powodu, że autorka „Ukrytej historii...” powraca do niej, kiedy jej wygodnie, a gdy okazuje się, że trudno w danym utworze znaleźć wyraźne ślady epoki, zarzuca ją. Nie przekonuje również narracyjny chwyt, czyniący z Sołżenicyna głównego adwersarza Nabokova.
Wydaje się, jakby Pitzer nie do końca mogła się zdecydować, czy pisze biografię, biografię porównawczą, monografię czy studium sytuujące dzieło Nabokova na tle epoki. Nie można jej oczywiście odmówić wnikliwej znajomości dzieła rosyjskiego prozaika, niezłej znajomości historii XX wieku (choć nazywanie Kirowa ledwie „jednym z pomagierów Stalina” jest cokolwiek nieścisłe) ani daru opowiadania. Książka Pitzer przypadnie zapewne do gustu tym, którzy na pierwszym miejscu w interpretacjach życia i twórczości stawiają kontekst społeczno-polityczny. Pozostali czytelnicy mogą sięgnąć choćby po dostępną po polsku biografię Nabokova autorstwa Briana Boyda albo eseje Leszka Engelkinga.
Andrea Pitzer, Ukryta historia Vladimira Nabokova, przeł. Wojciech Górnaś, Wydawnictwo MUZA SA, Warszawa 2015, s. 464