Cena wygranej wojny
Recenzja książki: Laurence Rees, "Za zamkniętymi drzwiami. Kulisy II wojny światowej"
Czy przywódcy Zachodu po wejściu w sojusz ze Stalinem podczas II światowej mogli prowadzić taką politykę, która zapobiegłaby trwającej potem prawie pół wieku sowieckiej dominacji w Europie Wschodniej? - pytanie to stało się dla dziennikarza BBC Laurence'a Reesa kluczem do opisu dyplomatycznych kuluarów lat 1939-45.
Dla zachodniego odbiorcy takie podejście musi być szokującą nowością. Wszak dopóki nie rozpadł się blok komunistyczny, pytania o moralną ocenę natury i skutków wojennego przymierza Aliantów ze Stalinem były niewygodne także w Wolnym Świecie. Bo choć może wymierzony w hitlerowską Rzeszę układ był nieunikniony, to jego ceną było milczenie na temat zbrodni partnera - czego symbolem stała się obłuda wokół mordu w Katyniu. Potem zaś trudno było się do tego przyznać. Dlatego książka - a może zwłaszcza towarzyszący jej serial dokumentalny - są tak ważne.
Na dodatek dzieło Reeda łączy zalety metodologii poważnego historyka z warsztatem wytrawnego dziennikarza. Jego oddziaływanie potęguje też równoczesne użycie dwóch gatunków medialnych: książkowego reportażu i dokumentu filmowego. Nie pierwszy zresztą raz - na podobnej metodzie oparł swe poprzednie dokonania („Auschwitz. Naziści i ostateczne rozwiązanie" czy „Hitler i Stalin. Wojna stulecia"). Taki sposób pracy może skądinąd stać się formułą przyszłości dla tych dziennikarzy, którzy nie chcą, by ich zawód uległ kompletnej tabloidyzacji.
Rees opiera się zarówno na archiwaliach (także dokumentach dopiero co udostępnionych w Rosji), jak na relacjach świadków - także szeregowych weteranów wszystkich stron konfliktu i jego ofiar cywilnych, skądkolwiek by pochodziły. To nie tylko wzbogaca źródłowo narrację, ale i ją dynamizuje.
W jego opowieści pokaźne miejsce zajmują losy Polski - choć dla ówczesnych decydentów okazały się one nic nie znaczące, to przecież muszą być jednym z mierników oceny Zachodu. Brytyjski dziennikarz podsumowuje bez ogródek: „sposób postępowania aliantów wobec Polaków był niegodziwy". Kłopot w tym, że mocarstwa zachodnie chciały wygrać wojnę, płacąc możliwie najniższą cenę i aby to osiągnąć „zawarły pakt z diabłem". Smutne tylko, że potem utrwalił się mit, wedle którego II wojna światowa była „prostą historii sojuszu dobrych ludzi walczących z sojuszem ludzie złych".
Laurence Rees, Za zamkniętymi drzwiami. Kulisy II wojny światowej, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009, s. 368