Inicjatorem nagrody był ZDZISŁAW PIETRASIK, wybitny dziennikarz, publicysta, krytyk filmowy i teatralny, wieloletni szef redakcji kulturalnej w „Polityce”. Idea nowej nagrody była prosta: „nieuleganie modom i środowiskowym naciskom, uważne wysupływanie najbardziej wartościowych dokonań, ale i z przekonaniem, że młoda kultura jest dobrem, które należy wspierać i promować”. Autor pomysłu zaprosił do współpracy całe środowisko krytyki polskiej sztuki. Zaproponował także dwuetapowy wybór wyróżniających się artystów i kategorie, do których byli zgłaszani nominowani.
Przez ćwierć wieku wprowadzono kilka zmian proceduralnych i dostosowano nazwy kategorii do nowych, dynamicznie rozwijających się kierunków i trendów w sztuce. Aby podkreślić kreatywność twórców i tendencje w sztuce, zastąpiono nazwy poszczególnych kategorii. PLASTYKA to już SZTUKI WIZUALNE (2003), ROCK-POP-ESTRADA – MUZYKa POPULARNA i osobno MUZYKA POWAŻNA (2006 ). Powołano też nową kategorię KULTURA CYFROWA (2016), obejmującą wszelkie formy kultury, których wyjściową formą jest kod programowania, ze szczególnym uwzględnieniem gier wideo, aplikacji, różnorodnych form internetowych, VR i filmów interaktywnych. Od 2002 r. wręczany jest KREATOR KULTURY – nagroda niepodlegająca nominacjom, przyznawana wybitnym osobistościom, których praca miała wpływ na rozwój i popularyzację polskiej kultury.
W 2014 r. wręczyliśmy wyjątkową i jak dotąd przyznaną tylko raz NAGRODĘ SPECJALNĄ: dla Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.
Paszporty POLITYKI co roku udowadniają, że ponad wszelkimi podziałami redakcyjnymi porozumienie w dziedzinie kultury jest możliwe. Artystów i twórców oceniają krytycy reprezentujący różne media. Wskazują w poszczególnych kategoriach trzy najciekawsze ich zdaniem osobowości twórcze roku. Po przeliczeniu głosów zostaje wyłoniona trójka nominowanych. W drugim etapie kapituła składająca się z dziennikarzy „Polityki” wybiera laureatów w poszczególnych kategoriach.
PASZPORTY POLITYKI są jedną z najważniejszych nagród w świecie kultury i cieszą się ogromnym prestiżem w środowiskach twórczych. Nikt z dziennikarzy „Polityki” nie spodziewał się kilkadziesiąt lat temu, że „luźno rzucony pomysł w korytarzu redakcyjnym” przemieni się w tak ważne i znaczące wydarzenie. Pierwsze PASZPORTY POLITYKI wręczano w skromnej sali konferencyjnej, w kameralnym gronie dziennikarzy tygodnika i laureatów. Gala wręczenia PASZPORTÓW POLITYKI od kilkunastu lat odbywa się w jednym z warszawskich teatrów i jest transmitowana przez ogólnopolską telewizję.
Większość naszych laureatek i laureatów osiągnęła i osiąga sukcesy w kraju i za granicą. PASZPORT POLITYKI miał być dla młodych przepustką do kariery międzynarodowej. To też swoisty „barometr”: jak rozwija się polska sztuka, jakie stawia przed sobą wyzwania i jak reaguje na zmieniającą się rzeczywistość.