Operacja serca przez dziurkę od klucza

Był taki czas, kiedy wiedziano już, dlaczego serce choruje, ale bano się je leczyć. Mniej więcej do początku XX w. uważane było za niedotykalne, a więc również nienaprawialne. Ileż to przestróg padło z ust pionierów chirurgii, by pod żadnym pozorem nie otwierać klatki piersiowej, nie wyjmować z niej serca ani nie operować. Niewiele więc można było uczynić, by pomóc dzieciom z wrodzonymi wadami, ofiarom zawałów albo niedomykających się zastawek, które przepuszczają krew z przedsionków do komór, a następnie do aorty i tętnicy płucnej. Dopiero gdy w latach 50. ubiegłego stulecia pojawiły się w salach operacyjnych maszyny do krążenia pozaustrojowego, chirurdzy poczuli się pewniej. Na czas operacji mogli serce bez obaw zatrzymać, gdyż jego rolę przejmowało zewnętrzne urządzenie zwane płuco-sercem. W ostatnich 30 latach nastąpił jednak tak gwałtowny skok w kardiologii interwencyjnej, że przy wielu zabiegach skalpel okazał się niepotrzebny – za pomocą giętkiego cewnika i bez rozcinania mostka można dotrzeć do wnętrza jam serca lub udrażniać tętnice wieńcowe. Pacjenci są zachwyceni: bez usypiania i traumatycznego otwierania klatki piersiowej umieszcza się w sercu nowe zastawki, a tzw. by-passy, które omijają zwężone wokół serca naczynia, są wypierane przez stenty (sprężynki z nierdzewnej stali, które poszerzają światło naczynia od wewnątrz i mają zapobiegać ponownemu zwężeniu). Rywalizacja między kardiologami interwencyjnymi a kardiochirurgami wkracza dziś w kolejny etap. Młodsze pokolenie kardiochirurgów proponuje nowe metody leczenia niesprawnych zastawek i choroby wieńcowej, które w porównaniu z kardiologią inwazyjną (lub interwencyjną) dają większy wachlarz możliwości, a nie wymagają tak jak dawniej przecinania mostka. Dr Przemysław Szałański z Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie nową techniką posługuje się samodzielnie od czterech lat. Aby dostać się do serca, wykonuje tylko niewielki otwór między żebrami lub przecina część mostka i unosi go do góry, odsłaniając podczas zabiegu wnętrze klatki piersiowej. – Ostatnio wszczepiłem w ten sposób choremu pięć by-passów – mówi. A jeszcze niedawno wydawało się niemożliwe, by przez wąski otwór (blizna nie przekracza 5 cm; przy klasycznych operacjach sięgała od szyi do przepony) wykonać tak precyzyjne czynności na kilku tętnicach wieńcowych jednocześnie. Korzyści dla 60-letniego pana Janusza są spore. Przy tak licznych zmianach w naczyniach nie kwalifikowałby się do założenia stentów, musiałby mieć klasyczną operację w krążeniu pozaustrojowym. To zawsze jest obciążające dla organizmu, gdyż wiąże się z ryzykiem powstania zatorów w naczyniach zaopatrujących mózg, a w najlepszym razie z wystąpieniem zaburzeń pamięci i postrzegania. Poza tym pacjent opuści szpital po czterech dniach, a nie po dwóch tygodniach i jego rehabilitacja potrwa miesiąc zamiast pół roku. – Już za parę dni będzie mógł robić pompki, dźwigać cięższe rzeczy, szybko wróci do pracy – zachwala dr Szałański. Gdy na zjeździe kardiochirurgów podzielił się swoimi doświadczeniami z podobnych operacji, jeden z profesorów odparł: W ten sposób nie da się tego zrobić! – Zaprosiłem go więc do naszej kliniki, gdzie metodami małoinwazyjnymi przeprowadzamy 20 proc. zabiegów, by zobaczył ich efekty na własne oczy. Profesor jednak nie przyjechał. Może odwiedził Kraków lub Rzeszów, gdzie kardiochirurgia małoinwazyjna również jest rozwijana. Ten, kto nauczył się operować w otwartej klatce piersiowej, czyli jakby przez rozchylone szeroko drzwi, musi przestawić swoje myślenie, by te same zabiegi wykonywać przez dziurkę od klucza. Dlatego niektórym tak trudno to sobie wyobrazić. – Nowe techniki wymagają od nas dużo większej sprawności i cierpliwości – mówi prof. Kazimierz Widenka, kierownik Kliniki Kardiochirurgii Klinicznego Szpitala Wojewódzkiego nr 2 w Rzeszowie, gdzie obecnie przeprowadza się ponad jedną trzecią wszystkich małoinwazyjnych operacji zastawki dwudzielnej w Polsce. – Zabieg jest odrobinę dłuższy i wykonuje się go wolniej, gdyż wymaga sporej precyzji. Wyjście z twierdzy Kardiologów interwencyjnych zaskakuje to poświęcenie kardiochirurgów, którzy zaczęli się specjalizować w technikach małoinwazyjnych. Do tej pory ci pierwsi mogli śmiało mówić pacjentom, że udrożnienie naczyń wieńcowych lub wymiana zastawki w sercu za pomocą cewnika są dużo mniej obciążające niż operacja kardiochirurgiczna, zwłaszcza z zastosowaniem krążenia pozaustrojowego. W miarę upowszechniania zabiegów małoinwazyjnych, z dużo mniejszą traumą dla chorych, nie jest to już tak oczywiste. – Zmusiliśmy kardiochirurgów, bo chyba można tak powiedzieć, do wyjścia z ich twierdzy – zauważa prof. Robert J. Gil, kierujący Kliniką Kardiologii Inwazyjnej w szpitalu MSWiA w Warszawie. – Zyskali na tym pacjenci, ale i sama kardiochirurgia. Nie musi być między nami konkurencji. Współpraca jest możliwa już teraz, kiedy przy stole zabiegowym stoi kardiolog wszczepiający nową zastawkę przez cewnik, a obok niego jest kardiochirurg, który wykonując skalpelem niewielki otwór w klatce piersiowej, toruje drogę do serca. Albo inny przykład: pacjent ma zatkane naczynie wieńcowe, ale również uszkodzoną zastawkę łączącą lewy przedsionek z komorą – kardiolog inwazyjny zakłada stent, ale podczas tej samej operacji kardiochirurg operuje zastawkę dwudzielną, której za pomocą cewnika nie da się jeszcze wymienić. Podczas ostatnich jubileuszowych Warsztatów Kardiologii Interwencji, które w kwietniu ściągnęły do Warszawy tłum specjalistów, sporą część dyskusji (także w kuluarach) poświęcono tego typu łączonym zabiegom. Nie ma dziś wątpliwości, że w sytuacjach nagłych, gdy podczas zawału dochodzi do zatkania tętnicy wieńcowej i odcięcia serca od dopływu krwi, najskuteczniejszą metodą ratowania życia jest poszerzenie naczynia za pomocą balonika i umieszczenie w miejscu zwężenia stentu, który zapobiega ponownemu zwężeniu. Ale przy operacjach planowych tradycyj